Мавзу: Қўшилган қиймат солиғи ҳисоби ва ҳисоботи Режа: Қўшилган қиймат солиғини тўловчилар

3. Солиқ солинадиган айланмани аниқлаш ва солиқ солинадиган айланманинг ўзгартирилиши

Сотиш бўйича солиқ солинадиган айланма миқдори сотиладиган товарлар (ишлар, хизматлар) қиймати асосида қўлланиладиган нархлар ва тарифлардан келиб чиқиб, уларга қўшилган қиймат солиғини қўшмасдан аниқланади.

Акциз тўланадиган товарлар бўйича солиқ солинадиган айланмани аниқлашда акцизлар суммаси ҳам унга киритилади.
Товарлар (ишлар, хизматлар)нинг бепул берилишида, асосий воситалар, номоддий активлар ва тугалланмаган қурилиш объектлари (тугалланмаган қурилишни ҳисобга олувчи ҳисобварақларда ҳисобга олинадиган) бундан мустасно, солиқ солинадиган айланма миқдори корхонада бериш пайтида вужудга келган нарх (тариф) даражасидан келиб чиқиб, уларга қўшилган қиймат солиғини қўшмасдан, бироқ бундай товарлар (ишлар, хизматлар)нинг ишлаб чиқарилиши (харид қилиниши) бўйича амалда вужудга келган харажатлардан камайтирмасдан аниқланади.
Асосий воситалар ва номоддий активлар бепул берилишида солиқ солинадиган айланма миқдори берилишда шаклланган нарх ва қолдиқ қиймат ўртасидаги фарқ кўринишида аниқланади.
Тугалланмаган қурилиш объектларининг (тугалланмаган қурилишни ҳисобга олувчи ҳисобварақларда ҳисобга олинадиган) бепул берилишида солиқ солинадиган айланма миқдори берилишда шаклланган нарх ва тугалланмаган қурилишнинг ҳақиқий таннархи ўртасидаги фарқ кўринишида аниқланади. Товарлар (ишлар, хизматлар) бепул берилишида уларни берувчи корхона солиқ тўловчи ҳисобланади.
Маҳсулотлар (ишлар, хизматлар)нинг амалдаги таннархидан (ёки олинган нархи ва товар харид қилинишига боғлиқ харажатлардан) паст нархларда сотилишини амалга оширадиган корхоналар учун солиқ солиш мақсадида корхонада сотиш пайтида қарор топган, бироқ:

• 
  товарлар (ишлар, хизматлар) ишлаб чиқаришда - товарлар (ишлар, хизматлар)нинг амалдаги ишлаб чиқариш таннархидан;
  
• 
  савдо, таъминот-тайёрлаш фаолиятини амалга оширганда - олинган нархи ва товар харид қилинишига боғлиқ харажатлардан паст бўлмаган нарх қабул қилинади.
  

Иш ҳақини қонунларда белгиланган тартибда товарлар (шу жумладан, ўзи ишлаб чиқарган) билан натура шаклида тўлайдиган ёки уларни ўз ходимларига касса орқали таннархидан паст нархлар бўйича сотадиган корхоналар учун солиқ солинадиган айланма солиқ қонунчилигига асосан юқорида келтирилган тартибда белгиланади. Корхона ичида ўзи ишлаб чиқарган, корхонанинг тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган товарлар (ишлар, хизматлар)дан фойдаланилишда уларнинг ишлаб чиқаришдаги таннархи солиқ солинадиган айланмани белгилаш учун асос қилиб қабул қилинади.
Берилган хом-ашё ва материаллардан товарлар тайёрланганида уларни ишлаш қиймати (шу жумладан, харажатлар ва фойда), акциз тўланадиган товарлар бўйича эса - акцизлар ҳисобга олинган ҳолдаги ишлаш қиймати солиқ солинадиган айланма ҳисобланади.
Қайтариладиган идишлар, шу жумладан, гаров қийматига эга шиша идишлар қиймати солиқ солинадиган айланмага киритилмайди, бундай идишларни ишлаб чиқарувчи корхоналар томонидан сотилиши бундан мустасно.
Узоқ давом этадиган ишлаб чиқариш даврига эга корхоналар (қурилиш, қурилиш-монтаж ва таъмирлаш-қурилиш, ишга тушириш-созлаш, лойиҳа-қидирув ва илмий ташкилотлар) учун бажарилган ва буюртмачилар тасдиқлаган, шартномавий нархлардан келиб чиқиб, ҳақ тўлаш учун ҳисоб-китоб ҳужжатлари тақдим этилган ишлар (хизматлар) қиймати солиқ солиш объекти ҳисобланади.
Қурилиш ишларини пудратчи ёки ёрдамчи пудратчи ташкилотлар бажарганида унга қўшилган қиймат солиғини ҳисоблаб ёзиш билан сотилган пудратчи (ёрдамчи пудратчи) материалларининг ва буюртмачи материалларининг қиймати киритилган ҳолда бажарилган ҳамда тасдиқланган ишларнинг қиймати солиқ солиш объекти ҳисобланади. Бунда моддий ресурслар бўйича қўшилган қиймат солиғининг суммаси солиқ қонунчилигида белгиланган тартибда ҳисобга олинади.
Пудратчи ташкилотлар ёрдамчи пудратчи ташкилотларга моддий-техника ресурсларини (қурилиш-монтаж ишларини бажариш учун зарур материаллар, конструкциялар, буюмлар, намунавий асбоб-ускуналар, аппаратуралар, стандартлаштирилмаган технологик ва энергетик асбоб-ускуналар, шу жумладан махсус материалларни) бир объект қурилиши доирасида сотганида, уларга қўшилган қиймат солиғини киритмасдан, қўлланадиган нарх ва тарифлардан келиб чиққан ҳолда сотиладиган моддий-техника ресурсларининг қиймати солиқ солинадиган айланма ҳисобланади.
Марказлаштирилган манбалар (бюджет пул маблағлари, давлат бюджети таркибида консолидацияланадиган давлат мақсадли жамғармалари маблағлари (бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасидан ташқари), ҳукумат қарорлари билан белгиланадиган бошқа манбалар) ҳисобидан молияланадиган объектларни қуриш чоғида тугалланмаган ишлаб чиқариш бўйича харажатлар объект фойдаланишга топширилишига қадар пудратчининг балансида қайд этилади ва пудратчида қўшилган қиймат солиғи бўйича солиқ солинадиган айланмага киритилмайди.
Тугалланмаган қурилиш бўйича харажатлар пудратчида объектни лойиҳада назарда тутилган ишларнинг барча ҳажмини бажариш, шу жумладан махсус ва ишга тушириш-созлаш ишлари, объектни технологик ва муҳандислик ускуналари билан бутлаш бўйича фойдаланишга топшириш далолатномасига кўра қўшилган қиймат солиғи бўйича солиқ солинадиган айланмага киритилиши керак. Бунда, пудратчида тугалланмаган қурилиш харажатлари бўйича ҳисобга киритиладиган қўшилган қиймат солиғининг суммаси бўлиб, ушбу харажатлар солиқ солинадиган айланмага киритилиши чоғида, олинган ҳисобварақ-фактуралар бўйича солиқ суммаси ҳисобланади.
Ўз эҳтиёжлари учун ўзининг кучи билан бажарилган қурилиш-монтаж ишларига қўшилган қиймат солиғи солинмайди. Моддий ресурслар, ёқилғи, ишларга доир қўшилган қиймат солиғи суммаси объектнинг қурилишига ҳисобдан чиқарилади.
Товар олди-сотдиси билан шуғулланувчи (қўшилган қиймат солиғи тўловчиси ҳисобланувчи), нархлар ўртасидаги фарқ, устамалар ва қўшимча ҳақлар шаклида даромад олувчи тайёрлаш, таъминот-сотиш ва бошқа корхоналар учун солиқ солинувчи айланма миқдори харидорларга сотиладиган товарлар қиймати асосида, уларга қўшилган қиймат солиғини қўшмаган ҳолда қўлланадиган нархлардан келиб чиқиб аниқланади.
Комиссия шартномалари бўйича воситачилик фаолиятини амалга оширувчи ташкилотлар учун солиқ солинадиган айланма миқдори воситачилик ҳақи суммасидан келиб чиқиб белгиланади.
"Ўздонмаҳсулот" ДАК тизими таркибига кирадиган, бирламчи ишловдан кейинги дон, қўшимча маҳсулот ва чиқиндиларни саноатда донни қайта ишлашга сотишни амалга оширадиган корхоналар учун солиқ солинадиган айланма миқдори устама нарх суммаларидан келиб чиқиб аниқланади. Бунда шу жумладан спирт ишлаб чиқариш учун чет ташкилотларга дон сотиш айланмаларига қўшилган қиймат солиғи умумбелгиланган тартибда солинади.
Банклар учун, Ўзбекистон Республикаси солиқ қонунчилигида назарда тутилган имтиёзлар бериладиганларидан ташқари, хизматлар қиймати солиқ солинадиган айланма ҳисобланади. Қўшилган қиймат солиғи суммасининг ҳисобга олиниши назарда тутилмаган асосий воситалар ва номоддий активларнинг сотилиши чоғида солиқ солинадиган айланма миқдори сотиш баҳоси билан қолдиқ қиймат ўртасидаги фарқ кўринишида аниқланади. Тугалланмаган қурилиш объектларининг (тугалланмаган қурилишни ҳисобга олувчи ҳисобварақларда ҳисобга олинадиган) сотилиши чоғида солиқ солинадиган айланма миқдори сотиш баҳоси билан уларнинг ҳақиқий таннархи ўртасидаги фарқ кўринишида аниқланади.
Масалан,
1) агар асосий воситаларнинг бошланғич қиймати ҳисоботда ҚҚС ҳисобга олиниб акс эттирилишича 120,0 минг сўмни, эскириш - 50,0 минг сўмни, қолдиқ қиймати 70,0 минг сўмни (120,0 - 50,0) ва сотиш нархи - 200,0 минг сўмни ташкил этса, солиқ солинадиган айланма миқдори (200,0 - 70,0) = 130,0 минг сўмни ташкил этади. ҚҚС суммаси эса (130 х 20 : 120) = 21,66 минг сўмни ташкил этади, у бюджетга тўланиши лозим;
2) агар асосий воситаларнинг бошланғич қиймати ҳисоботда ҚҚС ҳисобга олиниб акс эттирилишича 120,0 минг сўмни, эскириш - 50,0 минг сўмни, қолдиқ қиймати 70,0 минг сўмни (120,0 - 50,0) ва сотиш нархи - 70,0 минг сўмни ташкил этса, солиқ солинадиган айланма миқдори (70,0 - 70,0) = 00,0 минг сўмни ташкил этади. ҚҚС суммаси ҳам (00,0 х 20 : 120) = 00,0 минг сўмни ташкил этади, яъни солиқ солинадиган айланма йўқ;
3) агар асосий воситаларнинг бошланғич қиймати ҳисоботда ҚҚС ҳисобга олиниб акс эттирилишича 120,0 минг сўмни, эскириш - 50,0 минг сўмни, қолдиқ қиймати 70,0 минг сўмни (120,0 - 50,0) ва сотиш нархи - 50,0 минг сўмни ташкил этса, унда бу мисолда ҳам солиқ солинадиган айланма йўқ, чунки сотиш нархи қолдиқ қийматидан кам.
Қуйидагилар солиқ солинадиган айланма миқдорига киритилмайди:
а) корхонанинг бир таркибий бирликлари томонидан ушбу корхона бошқа таркибий бирликларининг саноат-ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун сотилган маҳсулотлар, ярим тайёр маҳсулотлар, бажарилган ишлар ва хизматларга доир айланмалар (ички ишлаб чиқариш айланмаси). Ушбу бандда корхонанинг таркибий бирликлари деганда банк муассасасида ҳисоб-китоб варағига эга бўлмаган, шунингдек асосий корхона балансида турадиган таркибий бирликлар тушунилади.
б) хўжалик жамиятлари ва ширкатлари, бошқа турдаги корхоналар тугатилганида улар мол-мулкининг аъзолари, муассислари ўртасида тақсимланиши бўйича айланмалар. Тугатилган корхона мол-мулки бошқа шахсларга сотиладиган бўлса, бу қоида унга тегишли бўлмайди;
в) корхоналар ўртасида бўлиш баланси бўйича ва (ёки) ушбу корхоналарнинг мулкдори бўлган юқори ташкилотнинг буйруғига кўра бир тизимнинг ичида бепул берилган асосий воситалар ва тугалланмаган қурилиш объектларининг (тугалланмаган қурилишни ҳисобга олувчи ҳисобварақларда ҳисобга олинадиган) қиймати;
д) асосий воситалар, тугалланмаган қурилиш объектлари (тугалланмаган қурилишни ҳисобга олувчи ҳисобварақларда ҳисобга олинадиган) ва номоддий активларни корхоналарнинг устав капиталига улуш сифатида бериш бўйича айланмалар.
Харидорлар ҳисоб-китоб ва йўлда юриш ҳужжатлари ҳақини тўлаганларидан сўнг товарларни қайтарган, шунингдек буюртмачилар илгари ҳақи тўланган ишлар ёки хизматлардан воз кечган тақдирда, даъво қилишнинг бир йиллик муддатига риоя қилингани ҳолда товарлар (ишлар, хизматлар)ни сотиш бўйича айланмаларга шундай операциялар бўйича қўшилган қиймат солиғи суммаси миқдорида ўзгариш киритилади.
Агар кафолатли хизмат муддати белгиланган товарлар ушбу муддат доирасида уларни тайёрлаган корхонага қайтарилса, бундай товарлар бўйича қўшилган қиймат солиғининг ҳисобга олиниши ёки қайтарилиши харидорларнинг ҳисоб-китоб ҳужжатларига дастлабки ҳақ тўлаши ва солиқнинг бюджетга тушиш муддатидан қатъи назар амалга оширилади.