1.2.7-
rasm. Mikroprotsessor
Shina - bu kompyuterda qoʻllaniladigan umumiy aloqa kanalidir. Shina
tizimning ikki yoki undan ortiq komponentlari oʻrtasida oʻzaro muloqotni
tashkillashtirish uchun xizmat qiladi. Kompyuterda shinalarning bir necha turidan
foydalaniladi.
- Protsessor shinasi. Bu yuqori tezlikli shina mikrosxemalar toʻplamining
hamda tizimli plataning yadrosidir. Protsessor shinasi asosan protsessor hamda
kesh-xotira yoki asosiy xotira oʻrtasida ma’lumot almashuvini ta’minlash uchun
qoʻllaniladi. Masalan, Pentium II protsessori asosidagi tizimlarda bu shina 64
razryad boʻlib, 66 yoki 100 MGers chastotada ishlaydi.
- AGP shinasi. Bu 32 razryadli shina 66 MGers chastotada ishlab,
videoadapterni ulash uchun moʻljallangan.
- PCI shinasi. Bu 32 razryadli shina 33 MGers chastotada ishlab, 486
protsessorlar asosida qurilgan tizimlarda ishlatiladi. Mikrosxemalar toʻplamining
North Bridge komponentasining qismi boʻlgan PCI kontrolyori tomonidan
boshqariladi. Tizim platasida qisimlar oʻrnatilib (odatda 4 ta yoki undan ortiq), bu
qismlarga SCSI- tarmoq va videoadapterlar hamda shu interfeysni qoʻllaydigan
boshqa qurilmalar ulanishi mumkin. PCI shinasiga IDE va USB interfeyslarining
amalga oshirilishini ta’minlaydigan mikrosxemalar toʻplamining South Bridge
komponentasi ulanadi.
- ISA shinasi. Bu 8 MGers chastotada ishlaydigan 16 razryadli shina boʻlib,
dastlab 1984 yilda AT tizimlarida foydalanilgan va yaqin vaqtgacha keng
qoʻllanilgan. Hozirgi vaqtda videoadapterlarni ulash uchun AGP shinasi keng
qoʻllanilishi sababli bu turdagi qurilmalar uchun etakchi vosita hisoblanadi.
Protsessor shinasi protsessorni North Bridge mikrosxemalar toʻplami bilan
protsessor oʻrtasidagi aloqani ta’minlaydi. Bu shina 66, 75, 100MGers va boshqa
chastotalarda ishlaydi. Protsessor shinasi protsessor hamda asosiy tizim shinasi yoki
tashqi kesh-xotira bilan ma’lumot uzatuvini ta’minlash uchun foydalaniladi.
Protsessor shinasi protsessor bilan maksimal tezlikda ma’lumot almashishi kerakligi
sababli, u boshqa shinalarga nisbatan etarli darajada kattaroq ishlash tezligiga ega.
Shinani tashkil qiluvchi signal uzatish yoʻlchalari (elektrik aloqa yoʻlchalari) alohida
kompyuter komponentlari oʻrtasida ma’lumotlarni, adreslarni va boshqaruv
signallarini uzatish uchun moʻljallangan. Masalan, Pentium protsessorli
kompyuterlarda protsessor shinasi 64 ta ma’lumot uzatish yoʻlchalaridan, 32 adres
yoʻlchalaridan hamda boshqa boshqaruv yoʻlchalardan iborat. Protsessorga ulangan
protsessor shinasi har bir ma’lumot uzatish yoʻlchasi orqali takt chastotaning bir
yoki ikki davri ichida bir bit ma’lumot uzatadi. Shunday qilib, Pentium protsessorli
kompyuterlada bir takt davomida 64 bit ma’lumot uzatishi mumkin. Ma’lumot
uzatilish tezligini aniqlash uchun ma’lumotlar shinasining razryadliligini (Pentium
uchun 64) shinaning takt chastotasiga (protsessorning asosiy (tashqi) takt
chastotasiga teng) koʻpaytirish lozim. Masalan, asosiy takt chastotasi 66 MGers ga
teng boʻlgan eskirib qolgan Pentium, Pentium MMX, Pentium Pro yoki Pentium II
protsessorlari takt chastotaning bir davri ichida har bir ma’lumot uzatish yoʻlchasi
orqali bir bit ma’lumot uzatishi mumkin, shuning uchun ma’lumot uzatilishining
maksimal tezligi 528 Mbayt/s ni tashkil qiladi. Bu kattalik ma’lumot uzatilish
tezligini ifodalaydi.
66 MGers x 64 bit = 4224 Mbit/s;
4224 Mbit/s : 8 = 528 Mbayt/s.
- Xotira shinasi protsessor hamda asosiy xotira oʻrtasida ma’lumot
almashuvini ta’minlaydi. Bu shina North Bridge komponenti yordamida amalga
oshirilgan. Eskirib qolgan tizimlarda, asosan FPM va EDO tizimlarida xotira
16MGers chastotada ishlagan edi. Yangi tizimlarda SDRAM turidagi xotira
qoʻllanilib, u 66 MGers (15 ns) yoki 100 MGers (10 ns) chastotada ishlash
ikkoniyatiga ega.
- Kiritish-chiqarish shinasi protsessorning periferik qurilmalar bilan aloqa
oʻrnatishni ta’minlaydi. Bu shina va unga ulangan kengaytirish qismlari barcha
soʻrovlarning kompyuter tomonidan bajarilishi uchun moʻljallangan. Kiritish-
chiqarish shinasi kompyuter imkoniyatlarini kengaytiradigan qoʻshimcha
qurilmalarning ulanishini ta’minlaydi. Kengaytirish qismlariga qattiq disk
kontrollyori hamda videoadapterlar platalari kabi zarur boʻlgan boʻginlari
oʻrnatiladi; bu qismlarga tovush platalar, tarmoq interfeys platalari, SCSI adapterlari
kabi ixtisoslashgan qurilmalarni ulash ham mumkin.
- Kiritish-chiqarish shinalari arxitekurasi bilan farqlanadi. Hozirgi kunda
asosiy hisoblangan quyidagi kirirtish-chiqarish shinalari mavjud:
- ISA (Industry Standard Architekture)
- MCA (Micro Channel Architekture)
- EISA (Extended Industry Standard Architekture)
- VESA (VL-Bus yoki VLB)
- PCI lokal shinasi
- AGP
- PC Card (yoki PCMCIA)
- FireWire (IEEE-1394)
- USB (Universal Serial Bus)
Bu shinalar orasidagi farq asosan bir vaqtning oʻzida uzatiladigan ma’lumot
hajmi (razryadliligi) va ma’lumotlarni uzatish tezligi bilan bogʻliq. Har bir shina
protsessor shinasiga ulanadigan maxsus mikrosxemalar asosida quriladi. Odatda
huddi shu mikrosxemalar xotira shinasini boshqarish uchun ham qoʻllaniladi.
Operativ xotira - tizimning xotirasi koʻpincha operativ (tezkor) xotira (RAM
- Random Access Memory) deb ataladi. Bu asosiy xotira boʻlib, unga protsessor
tomonidan ma’lumotlarning qayta ishlanishi davomida barcha ma’lumotlar va
dasturlar yoziladi. Operativ xotirada ma’lumotlarning saqlanishi uchun toʻxtovsiz
elektroenergiya uzatilishi lozim. Kompyuter oʻchirilganda, operativ xotira
joylashgan barcha ma’lumotlar oʻchib ketadi, kompyuter yoqilganda ma’lumotlar
qaytadan operativ xotiraga yuklanadi (1.2.8-
Do'stlaringiz bilan baham: 
