Mavzu: Reformatsiya ideologiyasi, undagi yo‘nalishlar va oqimlar. O‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada mafkuraviy jarayonlar. Reja

REFORMATsIYaNING EVROPAGA YoYILIShI
Katolik Cherkovining reformatsiyaga karshi kurashi
Reformatsiyaning yutuqlari. Lyuterning yorliklarni sotishga Karshi chiqqanligi to’g’risidagi xabar «xristian dinidagi hama mamlakat va o’lkalarga turt xaftadayok borib etdi»,-degan edi zamondoshlaridan biri . Reformatsiya Germaniyadan keyin Evropaning boshka mamlakatlarida ham boshlandi. Katolik cherkovi o’zining avvalgi ta’sirini yo’qotdi. Hamma joyda katolik cherkovining xodimlari mashara qilinar, papa va boshka katolik ruhoniylar xakida karikaturalar tarkatilar edi.
Reformatsiyaning barcha tarafdorlari protestantlar deb , Yangi cherkovga (mazxab) esa protestant cherkovi deb atala boshladi.
Shimoliy Germaniyada Knyazlar o’z erlarida cherkovni Lyuter taklif etgan tartibda reforma qildilar. Ular monastirlarni yopib qo’ydilar, cherkovga qarashli erlarning tortib oldilar. Knyaz o’z qo’li ostidagi Knyazlikning oliy ruhoni boshligi bo’lib koldi. Bu protestant cherkovi lyuteran cherkovi deb yuritila boshladi.
Lyuterning amalga oshirgan reformatsiyasi shaharlik boylar uchun ham foydali edi. Cherkov «kam chikimrok » bo’lib koldi : dabdabali marosimlar , ikonalarga siginish, juda ko’p diniy bayramlar bekor qilindi. Poplar dindorlarga: Knyazning amir farmonini so’zsiz bajaringiz, deb uktirdilar.
Angliya, Daniya va Shvetsiyada reformatsiyani dvoryanlarning quvvatlashi bilan kirollar amalga oshirildilar. Bu mamlakatlarda cherkovdan tortib olingan erlarning ancha qismiga dvoryanlar ega bo’ldi. Har kaysi mamlakatda kirol cherkov boshligi bo’lib koldi.
Kalvinistlar cherkovi. Shveytsariyaning Jeneva shaharidagi protestant cherkovning boshligi kotoliklarning kuvginlaridan kochib borgan Jan Kalvin edi. Kalvin tashqil qilgan cherkov (mazxab) Kalvinistlar cherkovi deb atalgan. Kalvin o’z mazlaqdoshlariga : boylik ortirish uchun zo’r beribtinimsiz mexnat qilish kerak; kimning mol-dunyosi ko’p bo’lsa -«xudoning sevgae bandasi» usha, demak, uning tuppa-to’g’ri jannatga Kirishi turgan gap ,omadi yurishmay shugo’llangan ishidan ziyon kuradigan odamni esa xudo do’zax azobiga mahkum qilgan-deb uktirardi. Shunday qilib Dalvin boylik ortirishnin xudo xush kuradigan ish deb uni oklar va kambagalarni ogir qismatlariga rozi bo’lishiga undar edi. U sudxurlikni va musramlakalardagi ko’lchilikni oklar edi. Uyin -ko’lgular odamlarning dikkat-etiboriini po’l to’lashdan chetga tortmasin deb, Kalvinistlar har xil uyinlar qilishni va rakisga tushushni, chiroliy kiymlarda yasanib yurishni takiklardilar. Jenevada shaharliklar kattik nazorat ostiga olingan edi: hama odamlar ibod "chun cherkovga borishga, tong otarda ishga tushushi uchun kechkurun barvaxt chirokni uchirib yotishga majbur edilar.
Kalvinistlar cherkovni ayrim mustaqil jamoalardan iborat edi, bu jamoalarga shaharlik eng katta boylar orasidan saylab kuyilgan kishtlar boshchilik qilardi. Kalvinistlar ham katoliklarga uxshab , o’z dushmanlarini kattik takib qila rva go’lxanda yonditib yuborar edilar.
Shuning uchun ham usha vaqtlarda Jenevani «protestantlar Rimi» va Kalvinni esa «Jeneva papasi » deb ataganlari bejiz emas edi.
Kalvinchilar dinini Evropa mamlakatlari burjuaziyasining eng dadil kismi kabo’l qildi.
Iezuitlar ordeni . Reformatsiyaga Karshi kurashish uchun 1540yilda papa «Iso jamiyati» ni , yani iezuitlar ordeni1ni tasdikladi. Ordenni papa va katolik cherkovining sodik muxlisi dvoryan Ignatiy Loyola tashqil qilgandi. Papa iezuitlarning maksadi- « yo’ldan ozgan ommani dinga kaytarishdir», deb elon qildi.
Iezuitlar ordeni harbicha qilib tashqil etilgan bo’lib , undan kattik imtizom urnatilgan edi. Orden tepasida fakat papaga buysunuvchi geniral turardi. Orden aozolari o’z boshliklarining buyruklariga itoat qilardilar. Ordening koidalarida; Agar cherkov bizga ok bo’lib kuringan narsoni kara desa, biz ham ushani darov kora deb xisoblashimiz kerak» deb aytilgan edi.Iezuintlar Rim papasining josuslari va uning buyruklarini churk etmay bajaruvchilar edi. Ular dinga ishonuvchilar gaplarini dikkat bilan eshitib olib ,o’zlariga muxum tuylgan hamma malumotlarni Rimga xabar qilib turar edi.
Iezuitlar o’z monastirlari yo’qligi bilan boshka monarxlardan fark kilardilar. Ular rasmana, oddiy kiyim kiyib ,orden azosi ekanliklarini hech kimga sezdirmay ,pismiklik bilan yurar edilar. Hamisha ko’logini dikkaytirtb gap poylab yuraradigan ,olgir, tilyoglama va sertavozeiezuit o’z maksadiga erishish uchun har kanday vositadan faydalanar edi.
Iezuitlar xushomadguylik va aldamchilik bilan kirollar va vazirlarning , zodogonlar va badavlat kishilarning ishonchini xosil qilishga , ularni o’z tasirlariga olishga harakat qilar edilar. Lekin Biron kirol yoki knyaz papaga Karshi chiksa ,iezuitlar xanjar va zaharni ishga solar edilar. Orden aozolari cherkov foydasi uchun har kanday jinoyatdan ,xatto odom o’ldirishdan kaytmasa bo’ladi, deb xisoblardilar.
Iezuitlar ordeni firibgarlik va aldamchilik bilan juda ko’p boylik orttirdi. Iezuitlarning kata-katta erlari , korxonalari kemalari va xatto Janubiy Amerkada mustamlakalari bor edi.
Papaning reformatsiyaga Karshi kurashi. Feodallarning ancha qismi katolok cherkovini xalk ommasining Qo’zg’olonlariga Karshi kurashda o’zining eng ishonchli yordmchisi deb xisoblardi . Rim papasini Janubiy Germaniya knyazlari , German imperatorlari , Ispaniya va Polsha kirollari ko’llab-kuvvatladi. Bularning yordami bilan katolik cherkovi reformatsiyaga Karshi hujum boshladi.
Ko’p mamlakatlarda inkvizitsiya (cherkov sudi) kimlarni katolik cherkovidan yuz ugirishida gumonsirasa, ushalarning hammasini ilgargidan ham kattakrok takib qilar, kinokka solar va go’lxanda qo’ydirar edi. Inkvizitsiya ayniksa daxshatli tus olganIspaniyada bidoatchilarni utda yondirish autodafe («din ishi») degn nom oldi.Shakkoklarni katil qilish diniy bayram sifatida
shahar maydonida, odamlar ko’p tuplongan joyda ,ko’pincha kurol vakata amaldor ishtrokida bajarila edi.
Papa dindorlarning cherkovga Karshi yozilgan kitoblarni ukishga yo’l kuymaslik uchun katoliklarning ukish takaklangan kitoblar ruyxatini nashir qildirdi. Keyn bu ruyxatdagi kiboblar soni doimoshib bordi. Shahar maydonlarida kitob garamlaridan go’lxanlar qilindi . Agar yondirib yuborilgan hama kitoblarni bir joyga tuplash iloji bo’lganida «Ular go’lxanning alangasi mashxur Torya yongini vaqtidagi alangadan ham yukorirok kutarilgan bular edi. » deb yozgan zamondoshlardan biri.
Katolik cherkovi reformatsiyaga Karshi kurashda o’z muxoliflarini ommaviy ravishda kirgin qilishdan ham kaytmadi. Reformatsiyaga ko’p dvaryanlar va shaharliklar kushilgan Frantsiyada katoliklar protestantlarni kirgin qildilar. Ular protestantlarning yo’lboshchilarini kurol singlisining nikox tuyga taklif qilish boxonasi bilan Parijga aldab olib ketdilar. Katoliklar oldindan kurollanib oldilar va protestantlar turgan har kaysi uyga ok bur Bilan kerst belgisi kuyib chiqdilar. 1572yil avgust oyi kechalaridan birida Parij cherkovlaridan birining kata kungirok sadolari hama yoka jaranglab eshitildi.Bu signal ovozi edi. Katoliklar bu signalni eshitishi bilanok protestantlarni kirgin qila boshladilar. Ular protestantlarni uxlab yotgan joylariga bostirib kirib, o’ldiraverdilar , baland uylarning derazasidan kuchaga o’loktirib tashladilar protestantlarning xotinini ham ,bolalarini ham ayamadilar.
Ommaviy kirgin qilish Frantsiyaning boshka shaharlarida ham bo’ldi. Ikki xafta ichida ZOmingdan ziyod kishi o’ldirildi. Protestantlarning bu kirgin qilinishi tarixda Varfolomiy kechasi deb ataldi.Rim papa bu o’ldirishlarni mako’labgina kolmay ,xatto bu vokiyaga estslik tarikasida madel ishlab chikarishni buyurdi.
Katolik cherkovi Polqa, Italya va Janubiy Germaniyada reformatsiyani bostirishga muvofiq bo’ldi. Katolik cherkovi alaba kozongan mamlakatlarda feodal tartiblar ,odatda , reformatsiya amalga oshirilgan mamlakatlardagiga Karaganda ancha uzoq vaqt saklanib turdi.