Mavzu: Reformatsiya ideologiyasi, undagi yo‘nalishlar va oqimlar. O‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada mafkuraviy jarayonlar. Reja

DEHQONLAR URUShI MAG’LUBIYaTIDAN KEYIN REFORMATsIYaNING RIVOJLANIShI
Imperatorning protestant knyazlarga karshi urushi. Augsburg diniy sulhi. Dehqonlar urushining malubiyatga uchrashi Lyuter reformatsiyasining o’zining xavf ostida koldirdi . Feodal katoliklar lageri 1525 yildan keyin Germaniyada katolik cherkovining hukumronligini to’la tiklashga harakat qildi. Ammo bu vaqtgacha cherkovdan seko’lyarizatsiya qilingan juda katta mulkni egallab olishga o’lgirgan imperya knyazlarning ko’p qismi bunday restavratsiyaga qarshi edi . Imperator va unga tarafdor bo’lgan katolik knyazlar bilan lyuteran dini yoki usha vaqtda protestantlik dini deb atalgan mazxabdagi ko’pchilik knyazlar o’rtasida urush boshlandi .
Protestant knyazlarning imperatorga Karshi karatilgan ittifoki 30-yillarning’ boshidayok (Shmalkalden ittifoki) to’zilgan edi. Lekin u vaqtdagi tashki siyosat (Frantsiya va Turkiya Bilan olib borilgan urush) Karl V ning eotiborini ko’p vaqtgacha chetga karatib turdi . Knyazlar esa bundan foydalanib , o’z erlarini cherkov xisobiga kengaytirishda davom etdilar
akat 1547 yilda Frantsisk 1 bilan sulh to’zilgandan kuyingina Karl V Italiyadan o’zi bilan birga 40 ming kishilik eng Sara ispan piyoda askarlarini olib keldi , knyazlarga Karshi urush boshlandi. Knyazlar juda tez taslim bo’ldilar. Elbadagi Myulberg yonida bo’lgan jangda (1547yil 24 aprel ) imperator zo’r zafarga erishdi. Va unga Karshi Knyazlarning bosh raxbari bo’lgan Saksoniya kurfyursti Iogani Fridrixni asir oldi. Karl V katolitsizimni tomomila tiklashga tayorgarlik kurib, ayni zamonda imperiya knyazlarning territoriya soxasidagi xukuklari ni kamaytirdi . Lekin bu xol uzoq davom etmadi .
Imperator kudratining oshib borishi protestant knyazlarning ham , katolik knyazlarning ham unga Karshi keng koalitsiyasi maydonga kelishiga sabab bo’ldi. Papaning o’zi ham Karl V ga Karshi to’zilgan knyazlar blokini zimdan quvvatladi . Knyazlar kukisdan imperatorga hujum qilib (1552yila)usha paytda Insbrukda yashab turgan Karl V ni kushni Karintiyaga kochishga majbur qildilar. Karintiyani uning ukasi Ferdenand boshkarardi.
Uzoq vaqt davom etgan sulh muzoqaralardan keyin ,1555 yilda Karl V Bilan knyazlar o’rtasida Augsburg sulhi deb nom olgan sulh to’zildi. Bu shartnomaga muofik aholining kaysi dinga etikot qilishi xukuki maxali Knyazlarga berildi. «Mamlakat kimniki bo’lsa , din ham ushaniki » degan printsip elon qilindi.
Karl V o’z planlarining tomomila barbod bo’lgani tan berib, shu kunyok taxtan voz kechdi. Imperiya taxti uning ukasi Ferdenandga topshirildi. Shundan bir necha oydan keyoin (1556yilda) Ispaniya , Nedirlandiya va Italiyadagi erlar Karl V ning vorisi bo’lgan o’g’li Filpp 11ning qo’liga utdi.
Karl V siyosatining barbod bo’lishi Germaniya uchun markaziy hokimyatning yanada zaiflashini hamda mamlakatda feodal tarqoqolikning yanada kuchayuvini bildirar edi.
1525 yildan keyin anabaptistlar . Myunster kommunasi.
Dehqonlar urushi davom etgan yillarda anabaptistlarning soni ko’paygan edi. Ularning soni Tyuringiya va Saksoniyadan tashkarida Yana Reyn shaharlari -Vorms , Strasburg va boshka shaharlarda , shuninigdek Germaniyaning janubida-Augsburg va Ulma shaharlarida ayniksa tez oshib ketgan edi. Anabaptistlar Nedirlandiyada juda ko’p edi. Ulu dehqonlar urushi bostirilgandan keyin anabaptistlar kattik jazolarga duchor qilina boshladi. Reaktsiya sharoitida bazi anabaptistlar har kanday kurashdan va zo’rlik ishlatishdan voz kechib, juda tez itokatkor sektantlarga aylanib ketdilar . Ularning talimoticha , Iso Yana kaytib erga tushar emish - u farishtalar yordami bilan «ming yilik dorilamoyujurarmish. Chunonchi, Strasburgda Melxior Gofman degan bir muynado’z shunday ta’lim berib, Iso guyo 1533 yilda kaytib keladi, deb karomat qilgan. Birok, anabaptizim boshka bir traditsiya- revolyutsion- demokratik traditsiya ham saklangan. Bu traditsiyaning tarafdorlari «ming yilik dorillama » «avliyo odamlarning» o’zlari tomonidan barpo qilinadi deb faraz etganlar. «Imonsiz zolim»larni «taqvodar»larning o’zlari yiqitmoi kerak. Bunday anabaptistlarga 30 yillarga Myunster shaxrida bosh kutarib chikish uchun ko’lay fursat topilib koldi. Bu erda maxalliy demakratiya elimentlari o’zlarining feodal episkopiga Karshi bir necha yil davomida kattik kurash olib borgan edilar. Nixoyat,1534 yilda shahar episkopni xaydab yuborgan va o’zini «injilchilar » ,yani protestanlar shaxri deb elon qilgan edi.
zod qilingan bu shaharda anabaptistlar katta ta’sir kursata boshladilar. Myunsterga Nedirlandiyadan anyaagina anabaptistlar kelishdi. Ular orasida Xaarlem shaxridan kelgan novvoy Ya n M a t i s Bilan Leyden kaxridan kelgan mashinachi YanLeydenskiy ayniksa gayratli edi.
Ular har ikkalasi Myunster kengashida katta ro’l uynadi . Episkop Myunsterdan yana o’z hukumdorligini tiklash maxsatda qo’shni feodallar bilan birga shaharni qaram qilgan vaqtida shahar mudofaasiga Matis va u o’lgandan keyin esa Yan Leydenskiy boshchilik qildilar. 16 oy (1534-1535) davom etgan kamal sharoitida anabaptistlarning shahar kengashi tinchlik harakteridagi baozi bir tadbirlarni amalga oshirdi . Sutxurlik va speko’lyatsiya takiklandi. Aholi qo’lida bo’lgan oltin va kumush jamoat extiyojlariga sarf qilinishi g’chun musodira qilinadigan bo’ldi. Maxaliy monastirlarning va knyaz-episkopning omborlardan musodara qilingan ozik-ovkar jamoat extiyojiga sarflandi. Anabaptistlar kadimgi Tavrotga taklit qilib , Myunster shaxrining nomini Yangi Kuddus deb o’zgartirdilar
Yae Leydenseiy «Yangi Isroil podishosi» deb elon qildi. U xaloyik o’rtasida kadimiy Isroil podisholari eslatadigan maxsus kiymda xozir bular edi. Kadimiy Isroildagi 12 kabila soniga muofik 12 bosh maslxatchi uni kurshab yubardi . Yukorida keltirilgan fakitlardan kurinadiki Myunser kommunasi ishlab chikarish usulini o’zgartirmadi. U tinchlik haraktiridagi tadbirlarni urush sharoitining takozosi Bilan amalga oshirilgan edi. Binobarin, Myunster komunasi tuzumida kommunistik tuzum elimentlarini kidirish mutlako noto’g’ridir . Myunster komunasi tarixidagi eng muxum narsa boshkadir : hujum boshlagan feodal reaktsiyaga Myunstrdagi xalk ommasini 1534-1535 yilarda bir neyaa yil davomida , goyat kiyin sharoitda gayrat Bilan karshilik kursatib turdi. Myunsterdagi Qo’zg’alon 1525 yil dehqonlar urushining sungi o’ziga xos aksi sadosi bo’ldi.
Nixoyat , 1535yil 25 iyunda landsknextlar olamoni shaharga bostirib Kirdi , ammo ushanda ham bozor maydonida shiddatli jang bo’ldi.Kuturgan dushman askarlari shahar mudofaachilarni bita kuymay hammasini kirib tashladi .Asir olingan Yan Leydenskiyga feodallar aloxida o’lim jazosini kashf edilar .Jallod uning to joni chikkuncha , kizdirilgan ombur Bilan badanini burda - burda qilib o’zib tashlayverdi.
XVI asirning birinchi yarmida nemis madaniyatining yuksalishi . Reformatsiya va dehqonlar urushi davrida nemis madaniyati goyat yuksalgan edi. XVI asir birinchi yarimida Germaniyada adabiyot va tasviriy sanat ayniksa muvaffakatliy rivoj topdi . Bu davrning atokli shoiri Gans Saks (1494-1576) bo’lgan edi. U Janubiy Germaniyada Nyurenberg shaxrida yashovchi mashinachini o’g’li edi .Saks reformatorlarga barvak kushilib , uni o’z asarlarida xioya kildi. Saks ijodiy chukur xalkchil harakterga ega edi. Uning ko’pdan ko’p kushiklari , shvanklari va darati asarlari keng kitobxonalar doirasiga -shaharliklar , qisman dehqonlarga mo’ljallangan edi. Saks boylarning ochko’zligini va «kata janoblar»zo’rovonligini fosh qilib, «kambagalar», manfatlarni ximoya qilgan edi. U meysterzingerlar (kushuk ustalari) Nyurenberg maktabining asoschisi bo’lib,bu maktab uchun meysterzinger kushiklarining maxsus tsiklini yozib berdi.
Rassom, graver ,tasviri sanat xakidagi ko’pgina risolalarning avtori Albrext Dyurer (1471-1528) XVI asirning boshlarida Germaniyada atokli sanat arbobi bo’lgan edi. Dyurer ham Nyurenbergdagi zargarning o’g’li bo’lib,
Nyurenberg gumanistlari Bilan yakin aloka boglagan edi. Dyurer Tavrot syujetlariga oid ko’plab kartinalar yaratib , ularga milliy xalk mazmunini singdirib yubordi . U dunyoviy termalarda ham rassimlar yaratdi . U chizgan partretlar katta realistik kuchga ega bo’lib, mazmundor peyzaj manzaralari va yorkin natyurmotlari unga kata shuxrat keltirdi. Dyurkr graver sifatida yanada ko’proq shuxrat kozondi . U yogoch va mis uymakorligida yuksak maxoratga erishib , gravyura ishida kata o’zgarish yasadi . Dyurer misga uyib ishlagan katta gravyuralarning o’zidan 100 dan ortikgi saklanib kolgan.
XVI asrning birinchi yarmida Germaniyada nemis tasviriy sanatining boshka yirik ustalari orasida Kata Lukas Kranax (1472-1553) hamda Kichik Gans Golbeyi (1497-1543) ajralib turadi. Kata Kranax Ayni vaqtda atokli rassom va graver bo’lgan edi. U Frankoniyada tugo’lgan bo’lib , reformatsiyaning kizgin tarafdori ekanligi u yaratgan kartinalarda namayon bo’ldi. Reformatsiya arablari- Lyuter, Melanxton va boshkalarning portetlari uning muy kalamiga mansubdir . Kranax bir kancha badiiy asarlarida papani va katolik ruhoninylarning kattik tankid qildi. Kichik Goldbyen o’z kartinalarida O’lug dxkonlar urushining bir kancha manzaralarini aks etgan. U shuningdek Erazm Rotterdamskeyning «Betamizlik madxiyasi » kitobiga rasimlar chizgan . Ammo Kichik Goldbeyn portretchi sifatida ayniksa shuxrat kozongandi. U chizgan Erazm Rotterdamskiy ,Tomas Mor ingliz korollari Genrix VIII va Eduard ^1gertsog Norfolk hamda zargar Tomas Morett portretlari chukur pisixologizimi , rasmning nafisligi va yumshokligi , tasvirlanayotgan shaxslarning xakkoniy va To’la real bo’lib chiqqanligi Bilan ajralib turadi.