Mavzu: Reformatsiya ideologiyasi, undagi yo‘nalishlar va oqimlar. O‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada mafkuraviy jarayonlar. Reja

SHVEYTSARIYADA VA EVROPANING BOSHKA MAMLAKATLARIDA REFORMATSIYA
Katolik kontrreformatsiyasi
Reformatsiyaning Evropaga tarkalishi. Reformatsiya fakat Germaniya Bilangina cheklanib kolmadi. XVI asrning 20-va ayniksa 30- yillarida lyuteranlik Skandinaviya mamlakatlari - Shvetsiya , Norvegiya , Daniyaga utib ketdi . Baltikabuyi mamlakatlarida Prus ordeni seko’lyarlashdi va dunyovi gertsoglikka aylandi. Lyuteranlik qisman Angliyada, Frantsiyada , Polshada .Vengriyada o’ziga tarafdorlar topildi. Rkformatsiya janubiy Germaniyaga kushni bo’lgan Shveytsariyada ayniksa ko’lay sharoitga ega bo’ldi. Burjua reformatsiyasi xudi anna shu mamlakatlar ideologik jixatdan ham , tashqiliy jixatdan ham olga kadam tashladi. Bu erda protestantizmning Yangi sistemalari ishlab chikarildi va Yangi reformatsion cherkov tashqilatlari vujutga keltirildi.
XVI asrda Shveytsariya . Shahar va kishloklar kantonlarining Shveytsariya ittifoki XIII asr oxirlarida paydo bo’lgan edi. 1291 yilda-Uri, Shvits va Untervalden degan uchta «eski» kanton Qo’zg’aloni bo’ldi . XVI asrning o’rtalarida unga Yana bir necha konton - Tsug , Glarus, Lyutsern , Tsyurix va Bern kontonlari kushildi . XV asr davomida Shveytsariya ittifoki nemis Gabsburglarga Karshi , shuningdek , boshka shimoli italyan va garbiy frantso’z feodallarga Karshi kurashda o’z ozodligini kattik turib ximoya qilgan mustaqil fedirativ davlat sifatida o’zo’l- kesil tashqil topdi. Burmuncha vaqt utgach ,1511 yilda to’zilgan rasmi shartnomada Shveytsariyada fediratsiyasi imperchdan mustaqil bo’lishga erishdi. Bu vaqtga kelib ittifok territoriya ixatidan juda kengayib ketgan edi. 1513 yilda uning sostavida 13 kanton , 10 ta ittifokdosh va bir nechtagina karam (fogtlik deb yai erlar) bor edi.
Siyosiy jixatdan Shveytsariya XVI asrda juda xilma-xil edi. Bazi kantonlarga ,yani shahar kantonlariga rivojlangan sanoat markazlari boshchilik qilardi, boshkalar yani kishlak kantonlan esa iktisodiy jixatdan orkada kolgan okruglar edi. Ayrim shaharlarda hokimiyat tepasida tanxo patritsiat turardi(masalan, Bernda) ,boshka shaharlarda (Tsyurixga o’xshash shaharlarda) shahar kengashlarning sostavi birmuncha demokratik edi. Shveytsariyaning anchagina kata shaxri yrik savdo va sanoat markazi bo’lgan Jeneva 1530 yildagina Savoyya gertsogi hukumronligidan ozod bo’lib, Shveytsariya ittifokiga ittifoqdosh er sifatida kirgan edi. Ammo uning federatsiya sostaviga kanton sifatida batamom kritilishiga xali ancha vaqt bor edi.
Shveytsariya fedirattsichsining tagi bush va mujmalligidan foydalanib, yirik kushni davlatlar Shveytsariyani o’z siyosatlarining kurollariga aylantirdilar . Frantso’z kroli, German imperatori , Rim papasi Shveytsariya dehqonlaridan yollanma soldatlar sifatida foydalandilar . Dehqonlarning yollanma soldat qilib sotish Shveytsariya boshiga bitgan balo bo’ldi . Ittifok hukumati o’z fukorolarining koni Bilan ochikdan-ochik savdo qildi. Shahar kantonlari chet el hukumatlari Bilan kishlok kontonlari orasida olib barilgan muzoqaralarda odatda vositachilik vazifasini utar edilar. Ammo Shveytsariya ittifokidagi aholining eng ilgor tabakalari dehqonlarni yollanma soldat qilib sotiq mamlakatga nakadar katta ziyon ekanini tushuna boshladilar . Ular kantanlarni ancha markazlashgan yagona Shveytsariya davlatiga jipislashtirishni orzu qilar edilar. Yangi protestant dinini ular Shveytsariyani sessiy jixatdan uygotish kuroli dub , shuningdek maxalliy ruhoniy va dunyoviy feodalarga katiy zarba berish uchun kurash formasi deb kabo’l qildilar. Bu vaqtda maxalliy feodallar orkada kolib kelayotgan kantonlarida sessiy yo’lboshchi sifatidigi o’z ahamiyatini xali yo’qotmagan edi.
O’lrix Tsvingli. Shveytsariya reformatsiyasiga O’l’rix Tsvingli (g’ 484-1531 ) yo’lboshyashik tsildi. Tsvingli badavlat shveytsar dehqoning o’g’li edi; bundan tashkari uning anchp obro’li va tasiri zo’r ruhoniylardan karindoshlari ham bo’lib, uning juda yaxshi ilm olishiga yordam berdilar . Tsvingli Vena universitetini tomomlab , latin va grek tillarini chxshi urganib oldi. Bir kancha vaqtgacha u gumanist, Erazm Rotterdamskiyga dust bo’lib keldi. 1518 ylda Tsvingli Tsyurix soborining popi bo’ldi. Tsvingli «dinni pokizalash »to’g’risidagi vazi Bilan , uning o’zi gapiga Karaganda , Lyuterdan oldin,1516 yildayok maydonga chiqqan . Ammopapalik bilan munosabatini keyinrok, 1519 yilda , Tsyurix mamurlari o’z kantonlarida indgentsiya Bilan savdo qilishni uning taklifiga muvofik takik etgan vaqtda o’zgan . 1522 yilda Tsvingli «67 modda» sarlovxali kitobni chikarib , unda u o’z reformatsiyasining printsiplarini bayon qilib berdi. Tsvingli muqaddas kitobni Lyuterga Karaganda ancha ratsional tarzda talkin qiladi. U Isoning jamoliga Musharraf bo’lish rasm odatni Isoga siginishdan boshka bir narsa emas , deb karadi va cherkovda eyilgan bir burda non ichilgan muqaddas vino Isoning Tani va koniga aylanishi to’g’risidagi talimotni rad qiladi.
Tsvingli churkovi tashqiliy jixatdan ham ancha demokratik nigizga kuro’lgan edi. Maxala jamoasining raxbari bo’lgan pastorni jamoaning o’zi
ivlab kuyardi. Cherkov jamoalari vaqilalrining sezdi utkazib turilardi . Cherkov tashqilotlari ustidan bosh nazoratchi kanton hukumati edi.
Tsvingli reformatsiyani boshka shaharlarning kantonlari ham kabo’l kiladi . Ammo eski kishlok «urmon» kantonlari (Shvits , Uri, Untervalden, Lyutser va Tsug )ning patriarxal dehqon aholisi yolanmachilik tufayli papa Bilan yoki katolik frantso’z korolligi va German imperatorlik hukumati Bilan bog’lik bo’lganliklari tufayli Yangi dinni kao’l qilishdan katiy bosh tortilar Protestantlik shahar kantonlari din bayrogi ostida urmon kantonlari Bilan urush boshlab yubordilar , ularni o’zlariga batamom buysintirib olishga intildilar . Bu yurishlarda Tsvinglining o’zi ham aktv katnashdi. Tsyurixliklar va itifokchilarning 1529yilda olib borgan birinchi urishi muvaffikiyatliy bo’ldi. «urmon»kantonlari malubiyatiga uchraganlaridan keyin , urush harajatlarini to’lashga rozi bo’ldilar va chet davlatlar Bilan shartnomalar to’zish xukuklaridan voz kechdilar . Ammo 1531 yilda bo’lgan ikkinchi urush Tsyurixning malubiyati Bilan tugadi, Tsv1shglining o’zi Kapel yonidagi jangda o’ldirildi.Bu galendi shahar kantonlari tovon to’lashga hamda «urmogojantonlarning «xorijiy siyosatiga» aralashmaslik to’g’risida majburiyat olishga majbur bo’ladi.
Jan Kalvin. Shveytsariyaning boshka bir chekkasida — Jenevada chikkan boshka bir shveytsar reformatori JanKalvin (1509-1564) bo’ldi. Kalvin aslida Pikardiyadan chiqqan frantso’z bo’lib , viloyat amaldorining o’g’li edi . Otasi uni yurist qilmokchi bo’lgan . Shu maksadda Kalvindastavval Burj, sungra Parij universitetida xukukshunoslikni urgangan edi. Shu Bilan bir payitda u juda chukur klassik malumotga ega bo’lib ,kadimgi tillarni puxta urgangan , tarixni yaxshi bilar , katolik va protestant (lyuteranlik) koidalarni urgangan edi. Kalvin 30- yilning boshlarida etikodli protestant bo’ldi. Dininy tadkikotlar tufayli
Franyiyadan ketishga majbur bo’lgan Kalvin vaqtincha Garbiy Germaniyada , Strasburg shaharida yashadi , sungra esaBazelda turdi, u «Xiristiyan dinidan ko’llanma»degan kitobni nashir qildi, bu kitob protestantlar orastda katta muvaffakiyat kozondi. Kitob dast avval lotin tilida yozilgan va nashir qilingan edi. Ammo ko’p utmay , frantso’z tiliga va Evropadagi bir kancha millatlar tiliga tarjima qilindi. Bu kitobda Kalvin protestantizim asoslarini birmuncha sestematik ravishda bayon qilib Bera olgan edi. Bir kancha koydalarda KalvinLyutorga Karaganda katolizimdan xiyla uzoqka keta bilgan edi.
Lyuter singari Kalvin ham odamxodni «imon xalos qiladi» degan akidaga asoslanadi va qismat azaldan bergilab kuyilgan bo’ladi , degan talimotni ilova qiladi.Odamzodning xalos bo’lishi batamom xudoning irodasiga bog’liq emish . Xudo oldindanok «avvaldan»bir xil odamlarni xalos qilgan , boshka birovlarni xalokatga mahkum etib kuygan ekan .Jaxondagi barcha odamlar ikki kategoriyaga -«Sara » odamlar va «past»odamlar kategoryasiga bo’lingan emish . Kalvin tarafdorlari xudo daxshatli zodga , Dunyo va ayrim odamlarning qismatini so’zsiz xal qiladigan kandaydir bir takdirga aylantirilgan. Taktiriy azal xakidagi talimot yangilik emas edi. Kalvinga kadar ham bu talimotni turli dinlar bir necha maydonga tashlagan, ayniksa eng ogir paytlarda shunday qilishgan edi. Xususan bu talimot ilk xristanlik davrida , xristanlik eski majusiylar ideologiyasiga Karshi Rim jamiyatida o’z urning egallash uchun kurash olib borishiga to’g’ri kelgan davrdakeng tarkalgan edi. Islom dini «kofirlar » ga Karshi «gazot urushlari» davrda takdirazal xakidagi dogmatga goyat katta etibor burilgan edi. Bu paytda musulmon dini Yakin va O’rta Sharkda bir mamlakat ketidan ikkinchisini o’z ta’siriga buysintirayotgan edi. Ammo XVI asr sharoitida bu dogmat Evropa protestantlarida o’zila xos tarzda talkin qilindi hamda jiddirok ideologik okibatlariga olib keldi.
Kalvinning takdir azaldan belgilab kuyilgandir , degan talimoti dastlabki jamgarilish paytni Erkin aks ettirdi . Kalvin XG’Uasrda bo’lib utgan sotsial- iktisodiy o’zgarishlarga xudo tomonidan oldindan belgilab berilgan konuniy xoldir deb karagan edi. O’rta asrdagi asketik karashlarga karama-karshi ularok , u boylik tuplashni gunox ish , odamning «gunoxdan xolos bo’lishiga » xalakit beradigan narsa deb emas , balki odamzod erishgan muvaffikiyatining bir kurinishi, unga xudoning marhamati, deb karalgan edi. Engels Kalvinning takdir azal xakidagi talimotini uning davri Bilan boglab, XV- XVI asrlarda po’l munosabatlari rivojlanganini va bu narsa Yangi diniy ideologiyada o’z aksini topganligini kursatgan edi: «Uning dogmasi usha vaqtdagi burjuaziyaning eng jasur qismining talablariga mos kelar edi. Uning takdiri azalii to’g’risidagi talimoti - savdo va konkurentsiya dunyosida omat kelish yoki sinish ayrim kishilarning harakatiga va moxoratiga bog’liq bo’lmay , ularning ixtiyoridan tashkari xollarga bog’liq ekanligini diniy shaqilda ifoda qilinishdan iborat edi .Buni Biron kishining xoxishi yoki harakati belgilamaydi, balki kudrati , lekin kurinmaydigan iktisodiy kuchlarning marhamati belgilaydi. Buning to’g’riliga iktisodiy o’zgarish vaqtida , barcha eski savdo yo’llari va savdo markazlarining urning yangilari olayotgan , Amerika va Xindiston ochilgan , xatto azaldan iktisodi etikod simvoli bo’lib, hurmatlanib kelgan narsaning, yani oltin va kumushning kiymati tushib ketgan bir vaqtda yakkol kurinadi».
Keyinchalik Kalvinning shogirtlari, ayniksa uning ingliz izdoshlari -puritanlar orasida takdirning azaldan belgilab kuyilganligi xakidagi talimot «dunyoviy vazifa »deb atolmish talimotga aylanib ketdi, bu talimotga kura odamning butun Amaliy faoliyati uning «burch» «vazifasi » «xudoning amri » ni amalga oshirishdan iborat.
Puritanlar esa daslabki jamgarilish davriga mos keladigan Yangi linniy- burjua axlokini ham batafsil ishlab chikdilar . Tejamkorlik , xasislik , mexnatsevarlik va mol jamgarish - bu axlokning eng asosiy fazilatlari edi.
Ikkinchi tomondan , gumanistik marifat rivojlangan sharoitda Kalvin tariflab bergan takdiri azal xakidagi talimot ratsionalrok ruhda ham talkin kilinishi ham mumkun edi. Xudo Kalvinning takidlashicha , darxol bu Dunyo konunlarni , Dunyo konunyatlarni oldindan belgilab kuygan - bu Bilan dunyo ishlariga va insoniyat tarixi jarayoniga xudoning «mujizakor »aralashuvi mantikan ortikcha qilib kuyilgan edi. Bu jixatdan Kalvin XVII- XVIII asrlardagi sungi falsafiy deizmning uzoq utmishdoshi bo’lgan edi.
Kalvin o’zining Yangi cherkov tashqilotiga katta ahamiyat bergan edi . Kal’vin cherkovni «Ruh kishilardan »iborat «saralar jamoasi»beb biladi . Unda intizom juda kattik bo’lgan . Reforma qilingan cherkovni knyaz -feodallar nazoratiga buysintirilgan lyuteranlikka nisbatan Kalvin cherkovning to’zilishi ancha demokratik edi. Undagi barcha mansabdor ruxoniylar saylanib kuyilgan . Jamoaning ruhoniy raxbarlari bo’lgan
astorlardan tashkari Kalvinning cherkov jamoasida shu jamoa kavmi ichidan saylanib kuyilgan oksokollar kata rolo uynagan . Ayrim jamoalar ittifoka birlashib , milliy cherkov tashqil qilganlar , bu cherkovlarga vaqti- vaqti Bilan chakirilib turadigan sinod (shezd)Lar boshchilik qilgan.
Kalvin Jenevada maxalliy protestant partiyasiga boshchilik qiladi . U salkam ygirma besh yil (1540-1564) Jeneva cherkovining tepasida turib , maxalliy shahar kengashiga kata ta’sir kursatdi. Kalvin bu erda protestant ruhoniylar akademiyasini tashqil etdi. Bu erdan klvinchi missionerlar Evropaning barcha mamlakatlariga yuborilardi. Kalvin turli mamlakatlarda yashovchi o’z izdoshlari Bilan tez-tez xat yozishib turardi . U yashagan davirda Jenevani «Protestantlar Rimi» deb aalganligi bejiz emas edi .
Kalvin din soxasidagi munosabati jixatidan ham Rim papasiga uxshar edi. Papalar eretiklarni shavkatsiz takib qilganlari singari , Kalvin ham boshkacha fikirdagi kishilarning hammasmga goyat chukur nafrat Bilan karar edi. Kalvinning taklifiga kura ,Jeneva kengashi xudosizliqda va axloksizlikda ayiblangan turli shaxslardan 58tasini katil qildirdi va 76tasini surgunga yubordt . Bular orasida mashxur ispan olimi M i g e l S e r v e t ham bor edi , u ilohiy troitsa to’g’risidagi talimotni rad qilgani uchun 1553 yilda go’lxanda qo’ydiriladi.
Kalvinchilar Evropaning ko’pgina mamlakatlarida turli nomlari Bilan cherkov nomoyondalari sifatidagina emas , balkiy siyosiy arboblar sifatida ham harakat qilardilar «Kalvinizim Gollandiyada respublika vijutga keltirdi , Anglyada va xususan Shotlandiyada kuchliy respublika partiyalar vijutga keltirdi ».
XVI asrning ikkinchi yarimida Kalvinizim munosabati Bilan Kalvinning vatani Frvntsiyada keng ijtimoiy diniy-siyosiy harakat paydo bo’ldi, bu harakatni davom ettiruvchilarga u erda gugenotlar deb nom berdilar .
Katoliklar kontrreformatsiyasi. Reformatsiya to’lkini butin butin Evropaga yoyilib ketadiganday bo’lib kuringan edi . XVI asrning 30-yillarida ingiliz cherkovi papasidan ajraldi , 40-va 50 - yillarda reformatsiya Kalvinizim va boshka xil protestantlik talimotlari formasi Niderlandiya mamlakatlarida juda keng tarkaldi . Frantsiyada
Ayniksa uning janubida protestant-Kalvinistlarning soni tobora ko’payib bordi . Germaniyada lyuteranlik , shuningdek qisman bu erga kirib kelayotgan Kalvinizim hamda tsvinglikanchilik katolitsizmni sikib borib, uni orkaga surib kuegan edilar . Protestantlik Skandinaviya mamlakatlariga yoyildi . X17asrning o’rtalarida xatto Polsha Bilan Vengriyada ham Rim cherkov uchun xavf tug’ildi .
Birok XVI asrning o’rtalarida va ayniksa ikkinchi yarmida katolik cherkovi protestantlarga Karshi o’zi hujum boshladi . U xali tomomila umidsiz xolga tushgan emas edi . Evropaning ijtimoiy tuzumi asosan xali ham feodal tizimdan iborat edi . Kapitalistik munosabatlar fakat feodal formatsiya ichidagina tug’ilib kelayotgan edi . Dyarliy hama davlatlar tepasida XVI asrning brinchi yarimida Buyuk dehqonlar urushidan hamda u Bilan bog’liq bo’lgan boshka xalk harakatlaridan kurkib kolgan feodal sinflar turar edi .
Evropaning eng yirik mamlakatlarida - Frantsiya , Ispaniya, Avstriyada tantana qilgan absolyutizimning o’zi katolitsizmga muxtoj edi, unga katolitsizm ideologik va siyosiy kuch sifatida zarur edi, absolyutizm xalk mmasini, dastavval, dehqonlar ommasini shu katolitsizm yordami Bilan itoatda tutishga umid boglagan edi .
Katolitsizmning avzal tomoni - uning protestantlar cherkovi singari tarqoqo holda emas , balki markazlashgan holda ekanligida edi . Katolik episkopligi , kavm ruhoniylari , turliy monaxlarning ordenlari bir markazdan - Rimdan boshkalari va yo’l-yurik olardilar . Birok katolik cherkovi o’zining hukumronlik mavkeyning bir daraja bo’lsa ham tiklash maksadida xokm sinflarga bir kancha yon berishga majbur bo’lgan edi .
Bir kancha mamlakatlarda cherkov qisman seko’lyarlashni, chni cherkov erlari va boshka mulkning ozmi —ko’pmi qismi dunyoviy odamlar qo’liga utishini tan olishga majbur bo’ldi . Absolyut hokimlik hukum surgan davlatlarda korolar maxalliy cherkovlar ustidan ilgariginga Karaganda Yana ham ko’proq hokimlik qila boshladilar . Xususan bu narsa milliy episkoplarning korollar tomonidan belgilanishida va maxalliy cherkov daromatlari o’lushining papaga ajratilishi ustidan u yoki bu maxalliy hukumatning eazorati urnatilganida namayon bo’ldi .
Katolik cherkovi o’z ichida kata reformalar utkazishi lozim edi . Protestantizmga Karshi olib borilayotgan kurashning Yangi sharoitlari katoliklardan o’z kuchlarini ko’proq markazlashishini va papaning obrusini yanada ko’pro kutarishning talab qilardi .
1545-1547, 1551-1552va 1562-1563 yillarda Tridentda (Germaniya chegarasidagi Tridentda ) majlis kurgan Trident sobori protestantlar Bilan har kanday murosaga kelishni rad qildi , protestlarning hamasini «eretiklar » deb elon qildi . Sobor papaning din ishlarida eng mutabar shaxs deb elon qildi ; ilgarigi barcha akida hamda odamlar , ruhoniylarning tselibat monaxlik butga chukinish , kudratga sajda qilish , xudoga latin tilida siginish vash u singarilar saklab kolindi . Ruhoniylarning savodini oshirish maksadida svyashchennklar tayorlash uchun maxsus diniy seminariyalar barpo qilindi . Ayni vaqtda katolitsizm cherkovining «obrusi » ga biror darajadi putir etkazadigan hamda uning dogmatlari va tashqilotiga zid keladigan barcha Yangi goya yunalishlarga Karshi sestematik kurash olib bordi. Papalar katolik yozuvchilar nashir qiladigan adabiyotlar ustidan katik tsenzo’ra urnatdilar . Dindor katoliklar uchun Rimda muntazam suratda «takiklangan kitoblar ruyxati » to’zib beriladigan bo’ldi . Bu ruyxatlarga papaga dushman bo’lgan prtostentant yozuvchilarning asarlarigina emas , xatto eng Yangi ilmiy kitoblar ham, jumladan , olamning to’zilishining Tvrotdan boshkacha tushuntirib beruvchi chngi astronomiya asarlari va xokozolar ham kiritildi .
Iezuitlar ordeni . Yangidan barpo qilingan iezuitlar ordeni («Iso jamiyati ») katolik reaktsiyasida goyat kata ro’l uynaydi . Ordenga ispan dvoryani Ignatii Loyola (1491-1556), asos solgan edi . Ordenning ustavini papa 1540 yilda tasdikladi. Trident soboridayok iezuitlar aktiv ish boshlab yubordilar , ular ashaddiy papa partiyasiga (o’ltramontan partiyasiga) boshchilik qildilar . Iezuitlar katoliyizm tantanasini taminlash uchun hech kanday vositadan ham kaytmasliklari Bilan fark qilar edi .Orden o’z ishida «maksadga erishish uchun xar kanday vosita ham yarayverar edi . » degan shiorni bayrok qilib olgan edndar .Iezuitlar boshka monax ordenlari singari dunyoni tark etmadilar , o’z xujralariga berkinib olmadila, balki olamni o’z changallariga ko’proq chirmashtirib olish uchun shu olam ichida yashaydilar .Orden aozolarini puxta saralab tanlash asosida to’zildi va uning imtizomi juda kattik edi . Orden
enerali Rimda yashar edi . U goyat kata xukuklarga ega edi , ammo uning
ordenning yukori tabakalari saylab kuyardi, va aslida uning doimiy kontroli
ostida ish qilar edi . .
Ordenning oddiy aozolariga o’z boshliklarining aytganini hech so’zsiz bajaraladigan kurol deb karalardi . «Tobe bo’lgan odam o’zidan kattaga xaxlagan yokka aylantirib kuysa bo’ladigan o’lik jasaddek , har yokka egsa egilaveradigan novdadek , har kanday shaqilga solsa , solib bo’ladigan , istagan yokka cho’zsa cho’zilaveradigan mumdek buysinmogi lozim. » (Loyola vazindan ) .
Orden o’z faoliyatini har bir jixatdan kengaytirib yubordi . Iezuitlar aholisini bir qismi katolik bo’lib, boshka bir qismi prostestantlardan iborat bo’lgan rayonlardan propaganda ishlarni o’z kulariga oldilar vash u rayonda (Janubiy va Janubi Sharkiy Germaniya , Polsha va Vengirya va boshkalarda) katolitsizmning hukumronligini tikladilar . Izuitlar rg’k,oniylar tayorlaydigan maxsus diniy maktablargina emas , balki katolik ruxdan dunyoviy malumot beradigan umumiy malumot maktablarni ham o’z kulariga kiritib oldilar . Bu maktablar- mashxur kollygiumlar edi, ularda XVI, XVII asrlarda va qisman XVIII asrda Garbiy va qisman Sharkiy Evropaning (Polsha ) dvoryan yoshlari malumot olrdilar. Iezuitlar Saroy rg’-honiylari , yani korol hamda malikalarning ruhoniylari sifatida ham ktta siyosiy ro’l uynaydilar . Ko’pincha ular obsolyutizmning mamuriy apparatlaridan yukori lavozimlarni egallar edilar . Ammo iezuitlarni uzlari katoliklarga zid siyosat yurgo’zuvchi korollarga va hukumdorlarga Karshi fitna va igvolar tugdirar edilar (Anglya , ayrim davrlarda Frantsiyada ). Ko’pgina iezuitlar missionerlar sifatida mustamlakalarga -Janubiy Amerika Xindiston, Xindi -Xitoy , Indaneziya ,shuningdek Xitoyga va bir vaqt Yaponyaga kirib bordilar.
Evropa kitasida Ijtimaiy- siyosiy reaktsiya davom etib turgan paytda iezuitlar muvaffakiyat kozanib turdilar . XVIII asrda Frantsiya burjua revoluttsiyasi arafasida burjua marifatchilari iezuitlarga Karshi juda karshilik kursatdi.