Mavzu: Reformatsiya ideologiyasi, undagi yo‘nalishlar va oqimlar. O‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada mafkuraviy jarayonlar. Reja

GERMANIYaDA DEHQONLAR URUShI
Qo’zg’alonning boshlanishi. 1524 yil yozida Germaniya janubida dehqonlar Qo’zg’alon kutardilar.Bu xakidagi xabar tezda mamlakatga yoyldi.
1525 yil boshlarida Germaniyada dehqonlar urushi boshlanib ketdi. Mamlakarning janubi-garbida dehqonlrning 6 otryada harakat qilardi; bu otryadagi
Qo’zg’olonchilarning soni 40 minga yakin edi. Shahar kambagallari dehqonlari kuvatladilar va ularga madat kuchlari yuborib turdilar.
Qo’zg’olonchilar monastirlarga , feodallarning kasirlariga ut qo’ydilar. Dehqonlar majburyalar yozilgan hujjatlarni yondirar , xujaynlarning ot-molarini o’zaro bo’lib olishar , feodalar tomonidan basib olingan jamoa erlarini kaytarib olishar edi. Ular katolik papalar va monaxlarini xaydab yuborar edilar. Dehqonlar otryadlari yakinlashishi bilanok feodalar vaximaga tushib, turli shaharlarga kocharedilar.
Qo’zg’alonchilar kurashining maksadi. Qo’zg’alonning boshida Myuntser va uning tarafdorlari dehqonlarga murojaatnoma yubordilar. Bu murojaatnomada Myuntser va uning tarafdorlari xalkni feodalar zo’lmidan to’la ozod bo’lish uchun birlashib ittifok to’zishga, kasr va monastirlarni bo’ztb tashlashga , karshilik kursatodigan feodallarni shavkatsiz jazolashga davat
iladi. Bu murojatnoma Qo’zg’alonchilarning eng katiy dasturi edi.
Lekin dehqonlarning bir qismi Myuetser aytganicha harakat qilmadi. Badavlatrok dehqonlar mol-mulkimiz ko’ldan ketib koladi deb kurkar va feodallar bilan bitishishga harakat qilar edilar.
1525 yilning mart oyda dehqon otryadlarining raxbarlari ygilib dastur to’zdilar . Bu dastur "12 modda"d$b ataldi, chunki dehqonlarning talabi 12 moddadan ibotat qilib yozildi.Dehqonlar dasturda shaxsiy karamlikning bekor qilinishini talab etdilar.Ular :"Bizni shaxsiy karam kishilar deb xisoblash xozirgacha odat bo’lib keldi, biz esa endi erkin kishlar bo’lishni istaymiz", -deb yozdilar. Ular dehqonlardan tortib olingan jamoa erlarni ularning o’ziga kaytarib berishni, barshchina va obrokni hamda cherkov ushrini kamaytirishni,har kaysi kishlokning popini o’zi saylab olishiga ijozat berishni talab qildailar.
"12 modda" kichkina kitobcha shaklida bostrilib , dehqonlar orasiga tarkatildi.Bu dastur mutadil dastur edi. Dehqonlar bu dasturda feodallarning va cherkovning zo’lumini kamaytirishnigina talab kilgan edilar, xolos. Lekin Qo’zg’alonchilar feodalarga karshi kurashlarida "12 modda"ning talablarni Myuntser taklif qilgan inqilobiy faoliyat bilan muvofiklashtirib bordilar.
Tug’ilib kelayotgan burjuaziya o’z manfatlari uchun dehqonlar kurashidan foydalanishga urindi . Xeylqbroni shaxrida boy shaharliklar imperator hokimiyatni kuchaytirish , butun Germaniyada yagona po’l tizimini joriy qilishva mamlakat ichida boj olishni bekor qilish talablaridan iborat o’z dasturini to’zdi . Bu talablarni o’rtaga kuyishdan maksad mamlakatni birlashtirishga hamda kapitalistik ishlab chikarish va savdoni rivojlantirishga yordam berish edi. Lekin shahar boylari dehqonlar to’g’risida gamxurlik qilmadilar: ular dehqonlarga majburiyatlardan pel to’lab kutilishini taklif qildilar.
Kurashning kuchayib borishi. Qo’zg’alon alangasi hama yokka tarkala boshladi. Markaziy Germaniyada ,Tyuringiz viloyatida kurash olib borayotgan Qo’zg’alonchilar ayniksa katiy harakat qildilar . Bu viloyatda dehqonlar Qo’zg’aloniga shahar kambagollari va kon ishchilari ham kushildilar . Tyuringiyadagi Qo’zg’olonga Tomas Myuntser boshchilik qildi.
Myuntser kurashning eng boshidanok Myulxao’zen shaxrida turdi . Xalk bu shahardagi boylar hukumronlik qilib kelgan eski kengashni tarkatib yubordi , Yangi kengash to’zildi. Yangi kengash Myuntser tarafdorlaridan iborat edi. Qo’zg’alonchilar feodallariga Karshi janglarga tayorlanib ,harbi ishni urgandilar, butxonalarning kungiroklarini eritib undan tuplar qo’ydilar. Myuntserning otashin nutkini eshitish uchun Myulxao’zenga ming -minglab dehqonlar kelardi. Myuntser Qo’zg’alonchilarni o’z kuchlarini birlashishga chakirardi.
Lekin dehqon otryadlari bitta katta kushin bo’lib birlashmadi va ularning umumiy raxbarlari ham yo’q edi. Qo’zg’alon kutargan dehqonlar har kaysi viloyatda aloxida -aloxida harakat qildilar. Shu sababli devoryanlarning hujumi vaqtida Qo’zg’alonchilar bir-birlariga yordam Bera olmay koldilar.
Dehqonlar mablugiyatiga uchrashlari. Dehqonlar urushining juda kengayib ketishi shaharlik boylarni kurkitib yubordi. Shuning uchun ular o’z yo’lboshchilari bo’lmish Lyuter Bilan birga feodallar tomoniga utib oldilar. Lyuter knyazlarni Qo’zg’alonni bostirishga va unda katnashgan dehqonlarni bita
uymay kirib tashlashga chakirdi: «Xaar bir kishi ularni kutirgan itni o’ldirgandek , ham oshkorasiga,ham yashirincha nayza sanchib,ayamasdan urib va xiqildogidan bugib o’ldiraversin.Har bir kishi bilib kuysinki dunyoda isyonchidan kura zaharliyrok va zararkurandaroknarsa yo’q», -dedi. Shahar boylari knyaz kushinlariga shahar darvozalarini ochib berdilar.
Germaniyaning janubi-garbida dehqonlarga Karshi shoshilinch ravishda tuplangan dvoryanlar kushini urish olib bordilar. Qo’zg’alonchilar soni jixatidan dvoyanlardan bir necha marta ortik bo’lsalar ham, lekin harbiy ishni bilmasdilar, ularning intizomi bush edi. Dehqon otryatlarining tarkibi hamisha o’zgarib turadi : dehqonlarning biri lagerga kelib otryatga kushilsa , ikkinchisi lagerdan uyga ketib kolaverardi. Buning ustiga dehqonlar juda soddadil edilar, ular aldovga ishonib o’z dushmanlari Bilan muzoqara boshlashga kirishaverardilar. Dvoryanlar Qo’zg’alonchilarga : agar siz uy-uyngizga tarkalib ketsangiz, biz hama talablaringizni bajaramiz, deb vada berdilar. Dehqonlarning bir qismi bu vadaga ishonib, taslim bo’ldi Shundan keyn dvoryanlar o’z vadalarini bo’zib, dehqonlar otryadlariga xoinona hujum qildilar va ularni yakka-yakka enga boshladilar.
Tyuringiyada knyazlar Qo’zg’olonchilarga Karshi yollanma kushinlarni yubordilar. Myuntser o’zining 8 ming kishilik otryadlar Bilan Frankenxao’zen shaxri yakinidagi tokka joylashib oldi. Qo’zalonchi dehqonlar o’z lagerlari atrofini aravalar va xandaklar bilan urab oldilar . Lekin, Myuntserning otryadi yomon kurollangan edi. Knyazlar Qo’zg’olonchilar Bilan muzoqara boshlab ,ularga: «Myuntserni va uning tarafdorlarini tutib bering ! Shunday qilsangiz , bizdan marhamat kuta olasiz !»-dedilar. Ammo dehqonlar : «Myuntserni aslo tutib bermaymiz! U Bilan o’ligimiz ham birga bo’ladidirigimiz ham!»-deb javob berishdi.
Knyazlarning yollanma kushinlari yarash shartini bo’zib , otryatga Karshi hujum boshladi. Tuplardan otilgan snaryadlar dehqonlarga kata talofat etgazdi. Knyazlarningyollanma saldatlari lagrga yopirilib kirib, 5 minga yakin kishini kirib tashladilar. Myuntser boshidan uk eb , ogir yarodor bo’ldi vaasir qilib olindi. U kattik kinoklarga mardlarcha bardosh berdi va knyazlarning buyrugi Bilan boshi tanasidan judo qilindi.
Ayrim viloyatlarda Qo’zg’olonchi otryadlar Yana uzoq vakidgacha karshilik kursatib turdilar . Feodallar dehqonlar Qo’zg’olonini bostirganlaridan keyin dehqonlardan vaxshiona uch oldilar. Hama erda dorlar ko’rildi, asir olinganlar kiynokka solindi ,dorga osildi , utga tashlab qo’ydirildi. Xalok bo’lganlar soni 100 ming kishidan ham oshib ketdi.
Dehqonlar urishining okibatlari. Germaniyada kapitalistik ishlab chikarishning muvaffakiyatli rivojlanishi uchun feodal ekspluatatsiyani yo’q qilish va mamlakatni birlashtirish kerak edi. Agar Qo’zg’olonchilarga burjuazya raxbarlik qilganida bu vazifalar reformatsiya va dehqonlar urishining borishida xal qilingan bular edi. Ammo tugo’lib kelayotgan nemis burjuaziyasi bunga layokatsiz bo’lib chikdi.
Dehqonlar urishi feodal to’zimni inqilobiy yo’l bilan yo’q qilish uchun Evropada bo’lgan birinchi urinishi edi.
Dehqonlar urishi malubiyatga uchragandan keyinfeodallar dehqonlarni yanada ko’proq eza boshladilar. Krepostnoy karamlik ilgari ko’pgina dexdonlar shaxsan erkin holda yashagan joylarga -Elba daryosining shark tomoniga ham yoyldi.
Mamlakatni birlashtirish, markazlashgan davlat barpo qilish yo’lidagi urinish ham muvaffakayatsiz tomom bo’ldi. Knyazlar yanada ko’proq mustaqil bo’lib oldilar. Shaharlar va ritsarlar esa ularga itoat qiladigan bo’lib koldilar.
Dehqonlar urishining muvaffaqqiyatsiz tugashi Germaniyaning
tarkoqoligini bir necha asirga cho’zildi va feodal zo’lmning kuchayshiga olib keldi.