Мавзу Рангтасвир ва ашёлар технологияси

3. Analitik perspektivada
-tekislik yoki to‘g‘ri chiziq perspektivasi nuqtalar 
o‘rnini hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. Bu erda tasvir (perspektiva) grafik-analitik 
usulda yasaladi.
4. Geometrik perspektivada
-tasvirlar yasashning o‘zagi hisoblanadi. Tasviri 
yasaladigan sirtning turiga qarab, geometrik perspektiva quyidagi turlarga bo‘linadi: 
chiziqli perspektiva, panoramali perspektiva, dioramali perspektiva, qubbali 
perspektiva, relefli perspektiva, teatral perspektiva, arxitekturali perspektiva, 
stereoskopiyali perspektiva.
13
 
 
A) CHiziqli perspektiva quyidagicha izohlanadi
. Perspektiv tasvir yordamchi 
chiziqlar vositasida vertikal hamda qiya tekisliklarda yasaladi. Har qanday sirtga 
perspektiv tasvirlar yasashda perspektivaning bu bo‘limi asos hisoblanadi.
B). Panoramali perspektiva. 
Bunda perspektiv tasvir silindrning ichki sirtiga 
yasaladi. Qarash nuqtasi esa silindr o‘qida olinadi. Silindrning ichki sirtida 
perspektiv tasvirlar yasash usullari ko‘p. Aniq tasvir yasash uchun avvalo silindir 
sirti tekislikka yoyiladi, so‘ngra narsaning to‘g‘ri burchakli (ortogonal) proeksiyasi 
yordamida perspektiv tasvir yasaladi.
V). Dioramali perspektiva. 
Agar prizma yog‘ida (qirrasida) panoramali 
perspektiva bilan o‘z kattaligidagi narsalar birga qo‘shib olinsa, dioramali 
perspektiva hosil bo‘ladi.
G). Qubbali perspektiva .
Tasvir qubba (gumbaz)ning ichki sirtida yasaladi. 
Ma’lumki, qubba (gumbaz)ning ichki sirti har xil aylanish sirtlarinig qo‘shilishidan 
hosil bo‘lishi yoki aylanish sirtining ayrim ko‘rinishlari-shar, ellipsoid va boshqalar 
13
R.Frunov. «Chizma geometriya kursi», «O’qituvchi», Тоshkenт, 1988 y. 

---

27 
bo‘lishi mumkin. Qubbali perspektiva deyarli panoramali perspektivaga o‘xshab 
ketadi. 
D). Relefli perspektivada. 
Perspektiva tekislikda bo‘rttirilgan fazoviy tasvirlar 
yasashda qo‘llaniladi. Relefli perspektiva qonunlaridan asosan haykaltaroshlar 
foydalanadi.
E). Teatral perspektivada.
Perspektiva relefli perspektiva qonunlariga 
asoslangan bo‘lib, bunda hajmiy tasvirlar bir nechta tekisliklar bilan almashtiriladi. 
Bu perspektiva dekoratsiyalar yasashning nazariy asoslari bo‘lib, hisoblanadi. Bunda 
perspektiv tasvir ketma-ket joylashtirilgan bir necha parallel tekisliklarda yasaladi. 
SHunga ko‘ra sahna juda keng va ko‘p manzarali ko‘rinadi. Sahna orti ma’lum bir 
oraliqda bir-biriga nisbatan parallel yoki burchak ostida joylashtirilib, orqa 
dekoratsiya bilan qo‘shilib ketadi.
J). Arxitekturali perspektivada. 
Bino, yo‘l, istirohat bog‘lari, sport maydonlari 
va hokazolarning tasviri arxitekturali perspektiva vositasida yasaladi. Bunda paralell 
to‘g‘ri chiziqlarning “uchrashish” nuqtalaridan foydalaniladi.
Z). Stereoskopiyali perspektivada. 
Bir narsaning ikki ko‘rinishi, ya’ni chap 
ko‘z va o‘ng ko‘z uchun alohida-alohida perspektiv tasvir yasaladi. Tasvir, hususan, 
chap ko‘z uchun qizil, o‘ng ko‘z uchun esa ko‘k rangli chiziqlar bilan chiziladi va 
ular anaglif (bo‘rttirilgan) tasvirlar deyiladi. Anagliflar maxsus yasalgan qizil va 
ko‘k rangli oynaklar orqali ko‘rilsa, narsa xuddi ko‘z oldingizda namoyon 
bo‘layotgandek tuyuladi.