Mavzu: Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot va uning tahlili Reja: Kirish Asosiy qism

2-jadval
Pul mab’lag’lari va pul ekvivalentlarining faoliyat shakllari bo’yicha doiraviy aylanishlari⁵

Aylanish muddati: Savdo(chakana)umumiy ovqatlanish, aloqa
0-1-kun	1-2-kun		2-3-kun
Naqd pul 50mln	Tovar sotib olindi 50mln		Tovar qayta sotildi 75mln
Aylanish muddati: Sanoat, transport
0-1-oy	1-2-oy			2-3-oy	3-4-oy	4-5-oy	5-6-oy
Naqd pul 50mln	Tovar sotib olindi 50mln		Boshqa xarajatlar 30mln		Tovar zaxiraga olindi 80 mln	Tovar sotildi 100mln
Aylanish muddati: Qurilish, qishloq xo’jaligini ayrim bo’g’inlari
0-1-yil	1-2-yil	2-3-yil			3-4-yil	4-5-yil	5-6-yil
Naqd pul 50mln	Tovar sotib olindi 50mln		Boshqa xarajatlar 55mln		Tugallanmagan ishlab chiqarish 25mln	Tovar zaxiraga olindi 85 mln	Tovar sotildi 125mln

Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot tahlili ("Olmaliq kon Metallurgiya kombinati" aksiyadorlik jamiyati misolida”)
Korxona moliyaviy holatini tahlil qilish bilan shug’ullanayotgan har bir xodim moliyaviy hisobot shakllarini, shu jumladan, pul oqimi to’g’risidagi hisobot shaklini erkin o’qiy olishi, uning moddalarini tushunishi, shuningdek‚ xulosalar chiqarish va tavsiyalar berishni bilishlari kerak.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotda pul mablag’lari harakati bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy resurslardagi barcha o’zgarishlar aks ettiriladi. Pul oqimi to’g’risidagi hisobotda operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyatdan pul mablag’larining harakati aks ettiriladi.
Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot – moliyaviy hisobot hujjati bo’lib, unda joriy xo’jalik faoliyati jarayonida pul mablag’lari kelib tushishi, sarflanishi va ularning yil boshi va oxiridagi qoldig’i, shuningdek, investitsiya va moliyaviy faoliyatga yo’naltirilgan pul mablag’lari aks ettiriladi. Pul mablag’lari oqimiga so’m va valyutadagi pul mablag’lari kiritiladi.
Pul mablag’lari aylanma aktivlarning eng likvid qismi hisoblanadi. Xo’jalik faoliyati, moliya munosabatlari pul mablag’larini turli aktivlarga ishlatish va uning yakunida oldingi jarayonlarning yutug’i hisoblangan foydaga ega bo’lishni nazarda tutadi. Jarayonlar ishlab chiqarilgan mahsulot (ish va xizmat)lar o’z egalari tomonidan tan olingan va tasarruf etishga qabul qilingan holda ularga tegishli bo’lgan qiymatliklar sotuvchiga to’la to’lab berilsa yakuniga yetadi. Bu esa jarayonning yangi siklini boshlash uchun ham manba hisoblanadi⁶.
Keling endi pul oqimlarini tahlil qilish haqida biroz tushunchaga ega bo’lamiz va uni amaliy tahlil qilib davom ettiramiz.
To’g’ri usulda tahlilning metodologik asoslari.
To’g’ri usul – xo’jalik faoliyatidan pul mablag’lari harakatini ijobiy va salbiy farqlanishlarini aniqlashning kassa usulida hisob-kitob qilinishidir⁷.
Pul mablag’larini to’g’ri usulda tahlil etishning metodologik asosi balans usuli hisoblanadi. Uning mazmunini quyidagilar tashkil etadi:
- pul qiymatliklarining davriy qiymatini hisobga olmaslik
- pul mablag’larini qoldiq qismini aniqlash quyidagi tenglikka
teng:
PMdb + PMk - PMch = PMdo
Bu yerda:
PMdb, PMdo – pul mablag’larining davr boshi va oxiriga qoldig’i;
PMk – pul mablag’lari kirimi;
PMch – pul mablag’lari chiqimi.

To’g’ri usulda tahlil etishning imkoniyatlari. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ma‘lumotlar asosida pul mablag’larining kirimi va chiqimini hisoblashni nazarda tutadi. Ya‘ni, joriy manbasi buxgalteriya hisobining schyotlar rejasidagi axborotlar hisoblanadi. Pul mablag’lari schyotidagi debet va kredit aylanmalari hajmi tahlilning zaruriy manbasi hisoblanadi.

Barcha schyotlar bo’yicha debet va kredit aylanmalari hajmi faoliyat turlari bo’yicha qayta tarkiblanadi. To’g’ri usulda pul mablag’larini tahlil etish quyidagi savollarga aniq javob topish imkonini beradi⁸:
- joriy faoliyatdan keladigan pul mablag’larini faoliyat uzluksizligini va rejalashtirilgan investitsion faoliyatni ta‘minlashga yetarlimi yoki yetishmasligini baholash;