Mavzu: ozon qatlamida sodir bo’layotgan o’zgarishlarni geoekologik oqibatlari

Xladagentlar (XFU)ni chiqarib olish va qayta ishlatish milliy dasturi 
OYEMdan foydalanishni to’xtatish bo’yicha Milliy dastur doirasida 
BMTTDning ijro agentligi orqali 2000- yilning aprel oyidan. 2002- yilning oktabr 
oyiga qadar umumiy qiymati 1327980 AQSH dollariga teng bo’lgan ―Xladagentlar 

---

69 
chiqarib olish va qayta ishlatish bo’yicha Milliy dastur‖ loyihasi amalga
oshirilgan. 
Loyiha korxonalar, tashkilotlar va tadbirkorlarni xladagentlarni chiqarib 
olish va qayta ishlatish bo’yicha uskunalar bilan ta’minlash, mamlakatning 
sovutish sektorida mashg’ulot bo’lgan mutaxassislar ishtirokida seminarlar 
o’tkazish orqali xladagentlani chiqarib olish va qayta ishlatishga qaratilgan edi. 
2000- yilning yanvar oyida xladagentlarni chiqarib olish bo’yicha 430 
uskuna, maishiy sovutgichlardan xladagentlarni chiqarib olish bo’yicha 300 qo’l 
nasoslari, XFU-12ni qayta ishlatish bo’yicha 12 uskuna hamda maxsus asboblar 
to’plamlari beg’araz asosda qabul qilindi. 
Ommaviy axborot vositalari orqali sovutish sohasida ishlashning yangi 
usullari 
haqida 
keng 
axborot-tashviqot 
tadbiri 
amalga 
oshirildi. 
Toshkent,Samarqand va Farg’onadagi tanishtiruv seminarlarida mamlakatning 
barcha viloyatlaridan 500dan ortiq tinglovchilar qatnashdi. 
Seminar yakunida uskunalarni taqsimlash amalga oshirildi. 100dan ortiq 
korxona va xususiy tadbirkorlar mutaxassislari muzlatish uskunalari hamda havo 
almashtirish tizimlarini o’rnatish, ta’mirlash va foydalanish bo’yicha malakalarini 
oshirdilar. Toshkent va mamlakatning 9 ta yirik mintaqalaridagi katta 
korxonalarda XFU-12ni qayta ishlatish bo’yicha 11 ta markaz tashkil etildi. 
Mazkur loyihaning amalga oshirilishi xladagentni chiqarib olish va uni 
tozalab, sovutish tizimiga qayta qo’yish hisobiga mavjud sovutish uskunalari 
hamda havoni sovutish tizimlaridan foydalanishni davom ettirishga imkon yaratdi. 
Olingan uskunalar xladagent sizib chiqishining oldini olish, bunday holatlarni 
bartaraf etish va XFUni atmosferaga tashlanishini kamaytirishga imkon berdi. 
Amalda 91,48 tonna XFU-12 dan 52,634 tonnasini chiqarib olindi va qayta 
ishlatildi. Loyiha boshidan umumiy miqdorda maxsus uskunalar yordamida 158 
tonna turli OYEM chiqarib olindi, bundan 6,1 tonna XFU-12 tozalandi. Uskunalar 
va korxonalar ishlashi ustidan muntazam kuzatuv olib borilmoqda. 

---

70 
2002- yil 9 -oktabrda YUNOPS/BMTTD, O’zbekiston Respublikasi hamda 
sovutgich sanoati korxonalarining Uch taraflama yig’ilishida loyiha yuqori 
baholandi. 
Mazkur loyihaning amalga oshirilishi quyidagilarga imkon berdi: 
. OYEMlar olib kirilishni kamaytirish; 
. mavjud XFU-12dan ishlayotgan uskunada uni almashtirmasdan to’liq 
muddatgacha qayta foydalanish; 
. bosqichma-bosqich ravishda iste’molchilarga zarar yetkazmagan holda 
eskirgan uskunalarni foydalanishdan chiqarish; 
. OYEMni atmosferaga tashlamay qayta foydalanish va chiqarib olish 
bo’yicha uskunalarda ishlatishning yangi usullarini kelajakda qo’llash.