Mavzu: ozon qatlamida sodir bo’layotgan o’zgarishlarni geoekologik oqibatlari

Mutaxasislarni o’qitish. 
So’nggi yillarda sovutish sohasida faoliyat 
yurituvchi ko’pgina kichik, xususiy korxona va tashkilotlarning paydo bo’lishi 
munosabati bilan mataxassislarning nazariy tayyorgarligi darajasini oshirish 
hamda ularni yani uslub va texnologiyalar, atmosferaga xladagentlarning chiqib 

---

67 
ketishi natijalari oqibatlari, ozon qatlami kamayib ketishida OYEMning ahamiyati, 
ozon uchun xavfsiz yangi xladagenlar haqida ma’lumot berish ehtiyoji oshdi, 
chunki ko’pgina hollarda sovutish va havoni sovitish uskunalarini sozlash, 
ta’mirlash va xizmat ko’rsatish bo’yicha ishlar tehnologiyasiga rioya etilmas edi. 
Shuning uchun ham ―Sovitish sohasi o’qituvchilari va texniklarini o’qitish‖ 
loyihasining maqsadlari sovitish sohasidagi muhandis va texniklarning malakasini 
oshirish hamda sovitish va havoni sovitish uskunalarini o’rnatish hisobiga 
OYEMning atmosferaga behosdan tashlanishini 15,5 tonnaga kamaytirish bo’ldi. 
Loyihada ―O’qituvchilarni o’qitish‖ uslubi qo’llanilib, u ikki bosqichda
amalga oshirildi: 
. xalqaro maslahatchi ishtirokida turli vazirlik, idora va yirik ishlab-chiqarish 
tashkilotlaridan eng tajribali mutaxassislar guruhi o’qitilib, unda 26 kishi 
malakasini oshirdi; 
. birinchi bosqichda ta’lim olgan o’qituvchilar mamlakat muhandis va 
texniklarining keyingi o’qituvchini olib bordilar. 
YUNEP to’rtta malaka oshirish markazlariga maxsus o’quv uskunalarini 
taqdim etdi. Ikki markaz Toshkent shahrida Toshkent davlat tehnik universiteti va 
Toshkent kimyo-tehnologiya instituti negizida tashkil etildi. Shu kabi markazlar 
Qarshi shahridagi Qarshi muhandis-iqtisodiy instituti hamda Navoiy shahridagi 
tog’metallurgiya kolleji asoslarida yaratildi. 
YUNEPning ―Sovutish uskunalaridan foydalanishning eng yaxshi tajribasi‖ 
nomli qo’llanmasi moslashtirildi va rus tiliga tarjima qilindi, muzlatish uskunalari 
bo’yicha muhandis-tehnik ishchilar hamda tehnik-mutaxassislar malakasini 
oshirish bo’yicha ishchi loyihalar ishlab chiqildi. 
2001-2007- yillar davomida respublikaning 10 mintaqasida: 
Qoraqalpog’iston Respublikasi, Toshkent shahri hamda Andijon, Buxoro, 
Navoiy, Sirdaryo, Farg’ona, Namangan, Samarqand, Surxandaryo viloyatlarida 35 
ta guruh o’qitilib, sovitish sohasidagi 828 nafar muhandis va tehniklar malakasi 
oshirildi. 

---

68 
Har bir o’quv seminarini yakunlovchi mashg’ulotlarida ishtirokchilar 
imtihonlanadi. Testlar natijalari tinglovchilar tomonidan materialning samarali 
o’zlashtirganligi (o’rtacha 70% va undan yuqori) aniqlanadi. Testlardan
muvaffaqiyatli o’tgan tinglovchilarga sertifikatlar, alohida ajralganlarga esa estalik 
sovg’alari topshirildi. 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tabiatni muhofaza qilish va atrof-
muhit hamda parlamentlararo aloqalar masalalari bo’yicha Qo’mitalarning 2004- 
yil 27- fevraldagi 04/8-1s-sonli ―Ozon qatlamini himoya qilish bo’yicha Vena 
konvensiyasi va ozon qatlamini yemiruvchi moddalar bo’yicha Monreal 
Protokolini bajarish to’g’risida‖gi qarori asosida Oliy va o’rta-maxsus ta’lim 
vazirligi ikki oily o’quv yurtining o’quv dasturiga ozon qatlamining yemirilishi 
muammolari bo’yicha mavzular kiritdi va hozirda Toshkent davlat tehnika 
universiteti hamda Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat tehnologiyasi institutida 
―Tehnologik 
mashinalar 
va 
uskunalar‖, 
―Oziq-ovqat 
tehnologiyalari‖ 
mutaxassisliklari bo’yicha bakalavrlar, ―Sovitish va kriogen texnika, havoni 
sovutish tizimlari mashinalari va uskunalari‖, ―Maishiy xizmat mashinalari va 
uskunalari‖, ―Oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash va sovutish tehnologiyalari‖ 
ixtisosliklari bo’yicha magistrlar o’qitilmoqda. 
Loyihaning asosiy natijalari quyidagilardir: 
. kerakli uskunalar bilan jihozlangan doimiy ravishda faoliyat yurituvchi 
malaka oshirish markazlari tashkil etildi; 
. ―Muzlatish uskunalariga xizmat ko’rsatish bo’yicha eng yaxshi tajriba‖ 
qo`llanmasi nashr etildi; 
. OYEMlarning atmosferaga bexosdan chiqarib tashlanishini 15,5 tonnaga 
qisqartirildi; 
. mavjud OYEMlarni ko’p marotaba ishlatish;