Mavzu: O’rta osiyoda tilshunoslikning rivojlanishi

Mazkur asarda til va tafakkur orasidagi munosabat, tillarning kelib chiqishi, so‘z ma’nosi, so‘zning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari, so‘zlarning yasalish imkoniyatlari, morfologik kategoriyalar, so‘zning va tovushning nutqdagi o‘rni va ahamiyati kabi hodisalarni keng tahlil qiladi. O‘zbek va fors tillarini muhokama qilish orqali o‘zbek tilining adabiy-badiiy asarlar yaratishga mos ulug‘vor til ekanligi, til boyligi va imkoniyatlari, istalgan, xususan, fors tili bilan bemalol raqobat qila olishi va hatto o‘zib keta olishi mumkinligini tasviriylik imkoniyatlari nuqtai nazaridan (jumladan, 100ta fe’l misolida) asoslab bergan. Navoiyning ushbu asari nafaqat o‘zbek tilining nufuzini ko‘tarishga, balki qiyosiy tilshunoslikka va tilshunoslik nazariyasiga ham katta hissa qo‘shgan ilmiy asar hisoblanadi.

• Mazkur asarda til va tafakkur orasidagi munosabat, tillarning kelib chiqishi, so‘z ma’nosi, so‘zning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra turlari, so‘zlarning yasalish imkoniyatlari, morfologik kategoriyalar, so‘zning va tovushning nutqdagi o‘rni va ahamiyati kabi hodisalarni keng tahlil qiladi. O‘zbek va fors tillarini muhokama qilish orqali o‘zbek tilining adabiy-badiiy asarlar yaratishga mos ulug‘vor til ekanligi, til boyligi va imkoniyatlari, istalgan, xususan, fors tili bilan bemalol raqobat qila olishi va hatto o‘zib keta olishi mumkinligini tasviriylik imkoniyatlari nuqtai nazaridan (jumladan, 100ta fe’l misolida) asoslab bergan. Navoiyning ushbu asari nafaqat o‘zbek tilining nufuzini ko‘tarishga, balki qiyosiy tilshunoslikka va tilshunoslik nazariyasiga ham katta hissa qo‘shgan ilmiy asar hisoblanadi.

Navoiydan keyingi davrda yaratilgan asarlar

• Navoiy dahosi o‘z zamonasidayoq tan olingan va asarlari har tomonlama o‘rganila boshlangan edi. Ma’lumki, Navoiy dunyoda eng ko‘p miqdorda - 26 ming so‘z ishlatgan buyuk ijodkor bo‘lib, uning asarlari o‘tkir falsafiy g‘oyalar bilan yo‘g‘rilgan. Ushbu dunyoviy ahamiyatga ega bo‘lgan ulkan ilmiy va adabiy merosni o‘rganish, falsafiy-lisoniy asarlarini tahlil qilish, Navoiy ishlatgan so‘zlarning ma’nolarini izohlash, ularning ma’noviy qamrovini, matndagi quvvatini ochib berish va o‘zga tillarga tarjima qilish kabi ishlar XV asrdan boshlab filologik tadqiqotlar va leksikografik ishlarning asosiy maqsadi va vazifasi bo‘lib qoldi. Shunga ko‘ra shu davrdan boshlab, ko‘plab lug‘atlar yaratila boshlandi.