Mavzu: O’rta osiyoda tilshunoslikning rivojlanishi

Bu lug‘atlar orasida Eron shohi Nodirshohning kotibi astrobodlik Nizomiddin Muhammad Nodi al Husayn as Safaviy Mehdixon - qisqacha Mirzo Mehdixonning (XVIII asr) «Sangloh» (1760 y.) asari alohida ahamiyatga ega.

• Bu lug‘atlar orasida Eron shohi Nodirshohning kotibi astrobodlik Nizomiddin Muhammad Nodi al Husayn as Safaviy Mehdixon - qisqacha Mirzo Mehdixonning (XVIII asr) «Sangloh» (1760 y.) asari alohida ahamiyatga ega.
• O‘zbek tilining ilk grammatikasi deb hisoblangan mazkur asarda nafaqat leksikografiya, balki leksikologiya, grammatika, morfologiya va sintaksis masalalari bo‘yicha ham fikr yuritiladi. Muallif o‘zbek tilidagi 5 ta kelishik shaklini ko‘rsatib o‘tadi, kishilik olmoshlarini mustaqil olmoshlar deb, ko‘rsatish olmoshlarini ishora olmoshlari deb ataydi. Asarning lug‘at qismida, asosan Navoiy, shuningdek, Lutfiy, Bobur she’riyatidagi tushunilishi qiyin bo‘lgan so‘zlar ma’nosi izohlangan va fors tilidagi tarjimasi berilgan.

«Maboni ul-lug‘at» “Sangloh”ga ilova qilingan bo‘lib, 2ta: muqaddima va tarsif (grammatika) qismlaridan iborat. “Muqaddima”da kitobning yozilish sabablari bayon etilgan, arab va o‘zbek tillari qiyoslangan, o‘zbek shevalari haqida ma’lumotlar berilgan. Tarsif qismi esa 6 bo‘limdan iborat bo‘lib, o‘zbek tilida fe’lning turli nisbat va zamon shakllari, fe’llarning vazifaviy shakllari, fe’l mayllari, fe’llarning yasalishi, ko‘makchi fe’llar, so‘zlarning imlosi, fe’l yasovchi qo‘shimchalar, olmoshlar, ularning turlari, o‘zbek tilidagi 5ta kelishik shakli (bosh kelishikdan tashqari ) haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Muallif o‘z asarini o‘zbek tilining 1-ilmiy gammatikasi deb ataydi. Bu davrda bir qator lug‘atlar ham yaratilgan:

• «Maboni ul-lug‘at» “Sangloh”ga ilova qilingan bo‘lib, 2ta: muqaddima va tarsif (grammatika) qismlaridan iborat. “Muqaddima”da kitobning yozilish sabablari bayon etilgan, arab va o‘zbek tillari qiyoslangan, o‘zbek shevalari haqida ma’lumotlar berilgan. Tarsif qismi esa 6 bo‘limdan iborat bo‘lib, o‘zbek tilida fe’lning turli nisbat va zamon shakllari, fe’llarning vazifaviy shakllari, fe’l mayllari, fe’llarning yasalishi, ko‘makchi fe’llar, so‘zlarning imlosi, fe’l yasovchi qo‘shimchalar, olmoshlar, ularning turlari, o‘zbek tilidagi 5ta kelishik shakli (bosh kelishikdan tashqari ) haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Muallif o‘z asarini o‘zbek tilining 1-ilmiy gammatikasi deb ataydi. Bu davrda bir qator lug‘atlar ham yaratilgan: