Mavzu: Nutqning aniqligi, mantiqiyligi va sofligi

Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari – to`g’rilik va aniqlik bilan chambarchas bog’langandir. Chunki grammatik jihatdan to`g’ri tuzilmagan nutq ham, fikrni ifoda etish uchun muvaffaqiyatsiz tanlangan leksik bir-lik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir. Mantiqiy izchillikning buzilishi tinglovchi va o`quvchiga ifodalanayotgan fikrning to`liq borib yetmasligiga, ba’zan umuman anglashilmasligiga sabab bo`lishi mumkin. Nutqni shakllantirishdagi e’tiborsizlik oqibatida ba’zan man-tiqsizlik ham yuz beradi. Misollarga murojaat etaylik. Quyidagi misolda o`quv dasturi haqida fikr-mulohaza yuritilsa-da, o`quv jadvali (dars jadvali ma’nosida) birikmasi noto`g’ri ishlatilgan: Shuningdek, umumta’lim maktablarida “Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari” fani bilan birgalikda O`zbekiston Respublika-sining Konstitusiyasini o`rganish kursi o`quv jadvaliga kiritilgan (XS., 8.11.02).

• Nutqning mantiqiyligi uning asosiy sifatlari – to`g’rilik va aniqlik bilan chambarchas bog’langandir. Chunki grammatik jihatdan to`g’ri tuzilmagan nutq ham, fikrni ifoda etish uchun muvaffaqiyatsiz tanlangan leksik bir-lik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir. Mantiqiy izchillikning buzilishi tinglovchi va o`quvchiga ifodalanayotgan fikrning to`liq borib yetmasligiga, ba’zan umuman anglashilmasligiga sabab bo`lishi mumkin. Nutqni shakllantirishdagi e’tiborsizlik oqibatida ba’zan man-tiqsizlik ham yuz beradi. Misollarga murojaat etaylik. Quyidagi misolda o`quv dasturi haqida fikr-mulohaza yuritilsa-da, o`quv jadvali (dars jadvali ma’nosida) birikmasi noto`g’ri ishlatilgan: Shuningdek, umumta’lim maktablarida “Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari” fani bilan birgalikda O`zbekiston Respublika-sining Konstitusiyasini o`rganish kursi o`quv jadvaliga kiritilgan (XS., 8.11.02).
• Darvoqye, 30-tur uchrashuvlari yakunlangan bo`lsa-da, kecha Farg’onada hyech qanday ahamiyat kasb etmagan “Neftchi” va “Paxtakor” jamoalari o`rtasida kechiktirilgan tur uchrashuvi o`tkazildi (XS.,5.12.02). Ajratilgan birikma noo`rin ishlatilgan, jumlada g’alizlik paydo bo`lgan.
• Nutqning mantiqiy bo`lishi so`zlovchi yoki yozuvchining tafakkur qobiliyati bilan bog’liq. Shuning uchun manti-qiylik faqatgina til hodisasi sanalmasdan, tildan tashqarida bo`lgan omil sifatida ham qaraladi. Ya’ni bunda notiqdan faqatgina tilni yaxshi bilish emas, o`zi mulohaza yuritayotgan mavzu atrofida keng bilimga ega bo`lish ham talab qilinadi.