Mavzu matnning fonosemantik tahlili

Ундош товушларнинг фоносемантик хусусиятлари ҳам жаҳон тилшунослигида таҳлил этилмоқда. Масалан, рус тилшунослигида “с” товуши совуқ товуш деб ҳисобланади ва “Сосиски Останкино” деб номланган маҳсулотнинг номи муваффақиятсиз чиққанлиги қайд этилади. Ёки бутун дунёда оналар фарзандларини “тишш” деб тинчлантирар эканлар. Бу ҳам товушнинг руҳиятга таъсири масаласидир. Ёки “з” ундоши ҳақидаги қуйидаги фикрларга тўхталамиз: “Мунозарага немисча “unser” (“бизнинг” дегани) сўзининг талқини сабаб бўлади: – Биласизларми, унзер дегани, бу жудаям баланд, ингичка ва қанақадир ачинарли нарса. Бамисоли қандайдир узун ва қотма ҳашорат ва албатта, ниҳоятда вахший. – Унзерми? – деди бошини кўтариб Шура… – йўқ, унақамас, бу қандайдир ям-яшил ва ўткир. Ҳа, ҳа, албатта, ҳашоратсимон бир нарса. Бир қарашда чигирткага ўхшайди, лекин жирканч ва вахший. Бу сўз туфайли қаҳрамонлар тасаввурида уйғонган қиёфа деярли бир-бирига монанд эди. Узун, ингичка, яшил, аччиқ, ўткир, жирканч ва вахший. Қаҳрамонлар сўз маъносини билишмайди. Лекин унинг товуш қобиғи орқали ҳосил бўлган иллюзияларни англашга ҳаракат қилишади. Рус тилида “з” товуши фоносемантик жиҳатдан ёқимсиз, сескантирувчи, ингичка, ўткир ҳисобланади”

She’riy matnlarning fonosemantik tahlili

She’riy matnni oʻrganish tajribasi bir asrdan ortiq boʻlishiga qaramay, badiiy asarni izohlash va dekodlash muammosiga lingvistik fanlarning (semantika, fonetika, semiotika, fonosemantika) qiziqishi haligacha susaymayapti. N. M. Azarova, L. G. Babenko, B. M. Galeev, M. L. Gasparov, Yu. V. Kazarin, V. A. Plungyan va boshqa ko'plab ijodkorlarning asarlarini eslatib o'tish kifoya. Nazmda tovush tasviri masalasiga qaytsak, nafaqat olimlar, balki shoirlar ham fonosemantik vositalarning alohida rolini ko‘rsatganligini qayd etamiz. Zero, fonetik simvolizm hodisasi aynan she’riyatda eng ko‘p uchraydi.

Shoir A.Beliy “So‘z sehri” maqolasida san’atning musiqiy asoslari haqida gapiradi. Bely “tovushning musiqiy kuchi so‘zda yana ko‘tariladi; yana bizni ma'no emas, balki so'zlarning ovozi o'ziga jalb qiladi ... ". Shoir va yozuvchilar ham tovushlarda assotsiativ ma'noning ikkita asosiy turi mavjudligini ko'rishga moyildirlar: rang va hissiy-baholash semantikasi. Ular she'riy matnlarda tovush tasvirining hukmron rolini ilgari surdilar, asar darajalari o'rtasidagi munosabatni ta'kidladilar.