Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси


MAVZU:   MA`MUN   AKADEMIYASIDA MATEMATIKA



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/99
Sana11.01.2022
Hajmi1,73 Mb.
#347112
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   99
Bog'liq
Мавзу Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

MAVZU:   MA`MUN   AKADEMIYASIDA MATEMATIKA 
 
Ma`mun  akademiyasining  100  yilligi  «
Ma`naviyati  tiklash,tug`ilib  usgan  yurtini  uzini 
boshqalardan  kam  sezmay,boshini  baland  kutatarib  yurishi  uchun  insonga  albatta  tarixiy  xotira 
kerak» 
I.Karimov

O`rta  asrlarda  Urta  Osiyoda  buyuk  olimlar  fan  xazinasigani  bebaho  javohirlar  bilan 
boyitdilar. Maktablar ochdilar, shular shular qatoriga Xorazm maktabini keltirish mumkin. 
X  asrning  1-yarmida  xorazm  ikki  qismga  buliniib,bularning  xarbirida  mustaqil  hukmdor  mavjud 
bulib,Janubiy  Xorazimdan  Abu  Abdullo  Muhammad,  SHimoliy  qismida  esa  Xorazim  amiri 
ma`mun ibn Muhammad hukmdor edi. 
Bu  davrda  Xorazmning  SHarqiy  Evropa  mamlakatlari  bilan  savdo  va  madaniy    alokalari 
tarakkiy etgan umuman Xorazm davlatining gullagan davri edi Xorazimning katta shaxarlari –Kot 
va  Urganchda  kuplab  mashxur  olimlar  fanning  turli  soxalarida  chukur  va  keng  ilmiy  ishlar  olib 
borar  edilar  Bu  olimlar  fan  soxasida  entsiplopediy  bulganlar    995-yillarga  kelib  bu  ikkala  davlat 
birlashdi  va  yagona  Xorazm  davlati  tashkil  kilindi  997-yildan  Xorazm  taxtini  usta  diplomat  va 
tadbirkor xukmron Ali ibn Ma`mun boshkardi Ma`mun olim va shoirlarga xomiylik kildi Natijada 
Xorazmda  tashkil  kilingan  maktabni  «Donishmandlik  uyi»  yoki  «Ma`mun  akademiyasi»  deb 
nomlandiBu  akademik  Marvda  sungra  Bogdodda  tashkil  kilingan     «Donishmandlik  uyi»  dan  200 
yillab  faoliyat  kursatmagan  bulsada  oz  vakt  ichida  kelajakda  buyuk  kashfiyotlarni  bajaruvchi 
olimlarni jamladi Bu olimlar katoriga Beruniy uning ustozi Abu Nasr ibn Irok Ibn Sino uning ustozi 
Al-Masixiy    Abulxayr  ibn  al-Xammor  adib  Abu  Nasr  as-Saolixiylarni  karatish  mumkin  –Beruniy 
973-yil  4-sentyabrda  Kot  shaxrida  tugilgan  U  boshlangich  ta`limni  uzi  tugilgan  shaxarda  oladi  va 
yoshligidayok  arab  fors  yunon  suryoniy  tillarini  urgandi  shu  bilan  birga  mantik  astranomiya 
matematika botanika  mineralogiya fizika va boshka fanlarni kunt bilan urgandi Beruniy grek yunon 
olimlari  IX-X  asrlarning  mashxur  olimlari  Al-Xorazmiy  Al-Fargoniy  Sobit  ibn  Kurra    Al-Xaziniy 
Abdul Vafo Buzjoniylarni asarlarini urgandi va ularga sharxlar yozdi Beruniy turli fanlarga oid 150 
dan ortik asarlar koldirdi umrini fanga bagishladi u bu xakida kuyidagicha yozadi «Mening xamma 
istaklarim butun vujudim ilm tarkatishga karatilgandir va men buni uzim uchun eng ulug baxt deb 
bilaman»  «Kishini  tabiatini  pastlashtiradigan  yomon  axlokdan  xakikatni  kurishga  imkon 
bermaydigan  xislatlardan  uzini  keyingina  ilmiy  tadkikotga  kirishish  mumkin  deb»  Beruniyning 
yirik  asarlari  katoriga  «Kadimgi      xalklardan  kolgan  yodgorliklar»  «Xindiston  at-tarxim 
(matematikaga  oid  asar)  «Konuni  ma`sudiy»(astranomiya  triyukometriya  sferik  triyukometriyaga 
oid)  «Mineralogiya  dorilar  xakida»  kabilarni  kiritish  mumkin  Olim  990  yilda  kuyoshning  eng  tik 
xolatidagi kurinishini urgandi 995 yilda birinchi bor globus yaratdi 997-998 yillarda Ibn Sino bilan 
yozishmalar  olib  bordi  u  saykal  funktsiya  xosilasiga  asos  soldi  Beruniy  «Donishmandlik  uyi» 
akademiyasini  boshkardi  1004-1012  yoki1017  yil  va  buyuk  olimlarni  maktabga  taklif  kildi  Bu 
orada Beruniy nafakat matematika soxasida ish olib bordi balki mineralogik tabiatshunoslik buyicha 
bir  kancha  asarlar  yozadi  astranomik  kuzatishlar  olib  boradi  Ayniksa  Beruniy  1004  yili    oy 
tutilishini  tadkik  etish  muxim  xulosalar  kilishi  sababchi  buldi  1005  yilda  Xorazmshox  Abu  Ibn 
Ma`mun  vafot  etdi    Xorazm  xokimiyati  uning  ukasi  Ma`mun  Ibn    Ma`mun  ixtiyoriga  utdi 
Xorazmshox  Beruniy  bilan  maslaxatlashib  ish  tutar  edi  Bu  davrda  Beruniy  «Xorazmning  zotlari» 
asarini  yozadiBu  akademiyada  yirik  entsiklopedist  olim  Ibn  Sino  xam  faoliyat  kursatgan  (1004-
1011  yoki  1013)Abu  Ali  Ibn  Sino  980  yilda  Afshona  kishlogida  (Buxoro  yakinida  )tugildi  15-16 
yoshida  olim  AbuAbdulla  Katamiy  tarbiyasini  oldi  .  YOshligidanok  grek-yunon  olimlari      IX-
Xasrda yashagan Urta Osiyolik olimlar ijodi bilan tanishdi u 16 yoshdan boshlab medidtsinaga oid 
fanlarni  urgandi  .Olim  400  dan  ortik  asar  yozgan.Bulardan  eng  yiriklari  «Tib  konunlari»  «Ash-
shifo»(urta  asr  fani  entsiklopediyasi  xususan  matematika  xam  keng  yoritilgan)  «Najot»(falsafa 
mantik  fizika)  «Donishnoma  «  «Urjuza»(medidtsina)  kabilardir.Olim  noovklid  geometriyasini 
yaratishga  xam    xarakat  kilgan  olimlardan  biridir.  Uning  «Ash-shifo»  kitobidagi  algebraga  oid 
koidalarni xozirgi tilda kuyidagicha ifodalash mumkin.  


 
30 
(9n±1)²Ξ1 
(9n±2)²Ξ4
 
( 9n±3)²Ξ(9n+9) Ξ9
 
(9n±1)
3
Ξ (9n+4)
3
 Ξ(9n+7)
3
 Ξ1 
(9n±8)
3
Ξ (9n+2)
3
 Ξ(9n+5)
3
 Ξ8 
 
(9n±3)
3
Ξ (9n+6)
3
 Ξ(9n+9)

Ξ9 
 MatematikaniAbu  Saxl  Masixiydan  urgandi.Ibn  sino  «Ma`mun  aeademiyasi»ga  kelgan  davrda  va 
xamkorlikda ilmiy ishlar kildi. Usha davrda Gazna podshosi Mahmud kup joylarni bosib olgan va 
hususan  Xorazmga  kuz  tikmoqda  edi  shu  maksadda  Mahmud  Horazm  shohi  Ma`munga  maktub 
yullaydi va olimlarni uz dargohida kurmoqni istaganini yozadi,lekin maktub etib kelmasdan oldinoq 
bundan darak topgan Masihiy Ibn Sinoga bu hakda habar beradi va ikkala buyuk olim Xorazimdan 
pinhona  chikib  ketadi.  Bu  haqida  Ibn  Sino  quyidagicha  yozadi  «Men  uchun  Sulton  Mahmud 
kulidagi  bandilikdan  kura  darbadarlik  afzal»  .SHunday  kilib  Ibn  Sinoni  «Ma`mun  akademiyasi» 
dagi faoliyati tugaydi,lekin u bu erda  juda kup olimu –fozillar bilan xamkorlikda kelajakda buyuk 
kashfiyotlar  kilishga  zamin  yaratadi.Akademiyadagi  faoliyati  1017  yilda  Mahmud  g`aznaviyning 
Horazmning bosib olinishi bilan tugallanadi. Lekin bu  kiska davr urta asrdagi Urta Osiyo xalklarini 
kelajagi uchun ham juda katta ma`naviy ozuka berdi. 

Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish