Mavzu. Комплекс бирикмалар

KOMPLEKS BIRIKMALARNING FAZOVIY TUZILISHI VA
IZOMERIYASI

Bir xil ligandlar kompleks hosil qiluvchi atom atrofida simmetrik joylashadi. Koordinatsion son 2ga teng bo’lsa, kompleks birikma chiziqli ko’rinishda bo’ladi.

L -------Me------- L
Koordinatsion son 4ga teng bo’lsa, kompleks birikma tekis kvadrat yoki tetraedr shaklda bo’ladi.
L ─────────── L L
│ │ Me
│ Me │ L -------------- L
│ │
L ─────────── L L
Yassi kbadrat tetraedr

Tetraedr shaklidagi kompleks birikmaning izomerlari bo’lmaydi. Tekis kvadrat

shakliga ega bo’lsa, uning tsis va trans izomerlari bo’ladi. Masalan:
[Pt(NH₃)₂Cl₂]

NH₃─────────Cl ^- NH₃─────── Cl^-

│ │ │ │
Pt²⁺ │ Pt²⁺  │
│ │ │ │
NH₃─────────Cl^- Cl ^- ──────── NH ₃
tsis - izomer trans – isomer

Izomerlar bir-biridan rangi, eruvchanligi, dipol momenti,reaktsiyaga kirishish qobiliyati bilan farq qiladi.

Agar koordinatsion son 6 ga teng bo’lsa, kompleks birikma shakli oktaedr ko’rinishda bo’ladi. Bu shakl uchun ham 2ta izomer mavjud.

[MeA₄B₂] K[Cr(SNC)₄(NH₃)₂]

NH₃ NH₃

SNC SNC SNC NH₃
Cr³⁺ Cr³⁺
SNC SNC SNC SNC
NH₃ SNC
trans - izomer tsis – isomer
Geometrik izomeriyadan tashqari ichki sferada ligandlarning joylanishiga doir bo’lgan izomeriya ma’lum:
1) Suvning ichki va tashqi sferada o’zgarishiga qarab gidrat izomeriyani olsh mumkin. [Cr(H₂O)₆]Cl₃ ; [Cr(H₂O)₅Cl]Cl₂ *H₂O ; [Cr(H₂O)₄Cl₂]Cl *2H₂O ;
2)Ionizatsion izomeriya ; Ionlarning ichki va tashqi sferada almashinisiga asoslangan. [Co(NH₃)₅SO₄]Br; [Co(NH₃)₅Br]SO₄ ;
Pt(NH₃)₄Cl₂]Br₂; [Pt(NH₃)₄Br₂]Cl₂.
3)Koordinasion izomeriyada esa ligandning bir kompleks hosil qiluvchidan ikkinchisiga kochishi sodir bo’ladi:
[ Co(NH₃)₆][Cr(CN)₆] ; [Cr(NH₃)₆] [Co(CN)₆] .
4)Tarkibiga ko’ra dimer yoki trimer holatda uchraydigan izomerlar:
[Pt(NH₃)₄Cl₂ ; Pt(NH₃)₄][PtCl₄].