Kimyoda fazoviy tushunchalarning rivojlanish tarixi

Organik birikmalarning fazoviy tuzilishi asosan uglerod atomining stereokimyoviy xususiyatlari bila bog’liq. Bu xususiyatlar o’z navbatida valent holatlarga bog’liq (gibridlanish tipiga). sp³ – gibridlanish holatida uglerod atomi to’rtta o’rinbosar bilan bog’lanadi. Bunda uglerod atomi tetraedr markazida, o’rinbosarlar esa tetraedrning burchaklarida joylashadi. Chunki C atomining valentliklari tetraedr uchlariga yo`nalgan bo`ladi. Masalan, metan molekulasining geometric tuzilishi quyidagicha:

• 
  Tetraedrik model gipotezasi 1874 yilda Vant-Goff tomonidan ilgari surilgan bo’lib, hozirgi vaqtada ham tarjibalarda foydalaniladi. Rentgnografiya, elektrono-grafiya va boshqa usullar yordamida uglerod valentligi va atomlar aro masofalar (bog’ uzunligi) aniqlangan. Agar hamma to’rtala o’rinbosarlar ham bir xil (CH₄, CCl₄) bo’lsa, fazoviy tuzilishi tetraedrik bo’lishi, uglerod atomining valent burchaklari orasidagi masofa 109^o28' bo’ladi.
  

Agar markaziy uglerod atomi bilan bog’langan o’rinbosarlar bir turga mansub bo’lmasa, tetraedrik tuzilishdan bir qancha gradusga bir tomonga qisma og’adi; turlicha uzunlikdagi bog’lar hosil qiladi va to’g’ri bo’lmagan tetraedr shakllanadi. Masalan, deformatsiyalangan tetraedrga misol qilib monoxlordimetil efirini keltirishimiz mumkin: