Mavzu. Kimyoviy bog‘langan va gigroskopik suv Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

Davriy yuviladigan tip- o`rmon dasht va shimoliy qora tuproqlar zonalarida uchraydigan bu yipdagi suv rejimi ayrim yillardagina davriy ravishdagi atmasfera yog`inlari miqdori bug`lanishga nisbatan kuproq buladi va pastga sizayotgan suv bilan tuproqning ustki garezantidagi moddalar sizob suviga borib qushiladi.
Issiq va qurg`oqchil yillarda esa tuproq yuzasidan past garezantga sizayotgan atmasfera yog`inlari sizob suvi satxigacha yetib bora olmaydi va unga qushilmaydi. Shuning uchun yuqori qatlamdagi moddalar yuvilib ketmaydi. Yuvilish ana shunday doemiy bulmasdan bazi yillardagina yuzaga kelaganligi sababli bu xildagi suv rejimiga davriy yuviladigan suv rejimi deyiladi.
Yuvilmaydigan tip- Quruq iqlimli va sizob suvi chuqur bulgan dasht, quruq dasht va chul zonalaridagi qora tuproq, kashtan tuproq, qung`ir tusli tuproq va buz tuproqli rayonlarda uchraydi. Bu zonada yog`in suvi xisobiga namlangan qatlam bilan sizob suvi joylashgan qatlam oralig`ida deyarli yoki quruq xoldagi gorezantga, yane sulish namligi miqdoriga yaqin nam gorezant buladi. Demak, bu xildagi suv rejimida tuproqning ustki qatlamidagi moddalar garezantning quyi qismiga yuvilib ketmaydi va sizob suviga borib qushilmaydi.
Terlaydigan tip-bu tipdagi suv rejimida tuproq va o`simliklardan bo`g`lanayotgan suvning miqdori tushayotgan atmasfera yog`iniga nisbatan ancha kub buladi. Bular orasidagi nam zaxerasi farqi esa yuza joylashgan sizob suvi bilan tuldirilib turiladi.
Demak, bu tipdagi suv rejimi sizob suvlari sayoz joylashgan rayonlardagi tuproqlarda uchraydi. Bu tipdagi suv rejimi tasirida tuproq malum darajada shurlanadi.
Irrigasion tip- sug`orilib dehqonchilik qilinadigan rayonlarda sug`orish suvidan yig`ilib-tuplanib vujutga keladi. Bu tipdagi suv rejimi ekinlarni sug`orish soni va sug`orish normasiga kura uzgarib turadi. Agarda sug`orish suvlari sizob suvi satxiga yetib bormasa, u xolda bu tipdagi suv rejimi yuvilmaydigan tipiga yaqqin xolatda buladi.
Sizot suvi yuza joylashgan tuproqlarda sug`orish suvi sizot suvi satxiga qadar sizib boradi va uning satxini kutarib ustki qatlamlardagi namning miqdorini oshiradi. Natejada bu tipdagi suv rejimini terlaydigan tipga uxshash xolatda buladi. Sug`orish suvlari tuproq qatlamidagi oson eriydigan birikmalarni eritib, zovurlar suviga oqizib borsa, bu tipdagi suv rejimi yuviladigan tipga uxshash buladi.
Yuqorida qisqacha xarakterlangan tuproq suv rejimi tiplarining klasefekatsiyasi turli sharoetlarda yuzaga keladigan suv rejimi tiplarini tiliq ifoda etmaydi. Shuning uchun xam bu soxadagi tatqeqot ishlarini kuchaytirish talab etiladi. Keying yillarda (1964 yil) S.A. Vladichenskiy botqoq tuproqlarga xos bulgan turg`un tip va soxil tuproqlari uchun esa, soxil tipi deb aytiladigan aloxida suv rejimi tiplarini qushishni taklif etadi.