Mavzu: Juft tuyoqlilarning umumiy tavsifi, iqtisodiy ahamiyati Reja: Kirish

Quvushshoxlilar (Bovidae) oilasi vakillarining gavdasi har xil kattalikda bo`ladi. Erkaklari urg‘ochilariga nisbatan yirikroq. Erkak va urg‘ochilarida 1 juft, ba`zan 2 juft (4 shoxli antilopa) shoxi bor. Ularning shoxlari muguz bilan o`ralgan suyak o`simtaga o`rnashgan shox g‘ilofdan iborat, bu shoxlar epidermisning malpigi qismidan hosil bo`lib, hayvonning hayoti davomida almashinmaydi. Amerikada yashaydigan ayri shoxli antilopaning shoxi har yili tushadi. Yovvoyi quvushshoxlilar Avstraliya va Janubiy Amerikadan tashqari barcha qit`alarda tarqalgan. Quvushshoxlilar oilasiga 43 ta urug‘ga mansub 125 ta tur kiradi, MDHda 15 ta turi uchraydi. Ular o`txo`r hayvonlar hisoblanadi, aksariyati poligam, 1-5 ta bola tuĝadi. Ko`pchilik turlari kichik poda bo`lib yashaydi. Ayrim turlari boshqa hayvonlar (fillar, zebralar, tuyaqushlar va boshqa hayvonlar) bilan birga ba`zan katta podalar hosil qiladi.
O`zbekistonda jayron cho`lda yashagan, hozirgi vaqtda u faqat Surxon, Baday to`qay qo`riqxonalarida va Buxoro pitomnigida saqlanib qolgan. Qizilqum tog‘ qo`yi, ya`ni arxar Qizilqum, Ustyurt, Bobotog‘, Ko`hitang tog‘larida uchrasa, sayg‘oq Ustyurt cho`llarida tarqalgan. Tog‘ echkilaridan burama shox echki, ya`ni morxo`r Ko`hitang va Bobotog‘da yashasa, tog‘ echkisi Turkiston va Chotqol tizma tog‘larida uchraydi.
Qovushshoxlilar oilasining sistematikasi to`laqonli hal qilinmagan. Uy hayvonlaridan echki, qo`y va qoramollar quvushshoxlilarning xonakilashtirilgan vakillari hisoblanadi.
Qoramollarning (sigirning) tishlari 32 ta. MDHda uchraydigan quvushshoxlilar oilasining tipik vakillariga Kavkaz sernasi (Rupicapra rupicapra), O`rta Osiyoda jayron (Gazella subgutturosa), Volga atrofida va Sibir hamda Kamchatkada tarqalgan qor qo`yi (Ovis nivicola), Qozog‘iston dashtlarida yashaydigan sayg‘oq (Saiga tatarica) va zubr (Bos bonasus)larni misol qilib ko`rsatish mumkin. O`rta Osiyo g‘izoli-jayron va O`rta Osiyo qo`yi-arxar (Ovis ammon) hozir, asosan qo`riqxonalardagina saqlanib qolgan.
Yovvoyi buqalardan Afrika buyvoli (Bubalus caffer) va Osiyo buyvoli (Babalusarnee), Afrika va Janubiy Osiyoda uchraydi. Yak (Bubaeus mutus) Markaziy Osiyoda, bizon (Bison bison) Janubiy Amerikada tarqalgan. MDHda, asosan zubr va yak uchraydi.
MDH da kiyiklardan eng mashxuri kavkaz sernasi (Rupicapra rupicapra), Òrta Osiyoda Jayron (Gazella subgutturosa), Volga atrofi va Qozoqiston dashtlarida sayga (Saiga tatarica), Òrta Osiyo qòyi (Ovis ammoni), Sibir va Kamchatkada tarqalgan qor qòyi (Ovis nivicola), kavkaz turi (Capra caucasica), yovvoyi taka (Capra sibirica), zubr (Bos banasus) lar yashaydi..Ko`p sonli yirik shoxli xonaki qoramol zotlarining ajdodi qadimgi ho`kiz-tur (Bos primigenius) XVII asrda qirilib ketgan.
Uy quvushshoxlilarga xonaki sigir zotlari, qo`toslar, buyvollar, qo`y va echkilarning talaygina zotlari kiradi.
Quvushshoxlilarga yana qo`yho`kiz (Ovibos moschatus) ham kiradi, ular, asosan Grelandiya, Kanada va Arktika arxipalagidagi orollarida yashaydi. Qo`yxo`kizning balandligi 1,1 m, tanasining uzunligi 2,5 m gacha va og‘irligi 300 kg gacha boradi. Gavdasi uzun, ya`ni 60-90 sm li qora qo`ng‘ir jun bilan qoplangan. Shoxining asosi yo`g‘on, uchi qayrilgan, bo`yni qisqa. Qo`yho`kiz 20-30 tadan poda bo`lib yashaydi. Bo`g‘ozlik davri 9 oy, 1-2 ta bola tug‘adi. Qo`yxo`kiz MDHda Rossiyaning shimoliy hududlarida Kanadadan olib kelib ko`paytirilmoqda.
Bu kenja turkumga zubr, bizon, qo'tos, yak, tog1 qo'ylari va echkilar, sayg'oqlar, bug'ular, jirafalar, antilopalar, jayronlar, kabargalar va boshqalar kiradi. O'zbekistonning turli mintaqalarida jayron, sayg'oq, morxo'r, muflon, tog' echkilari uchraydi.