Mavzu: IV guruhning d-elementlari. Elementlarning umumiy tavsifi. Atomlarning tuzilishi

50% li sulfat kislota bilan titan orasida (kizdi-rilmagan sharoitda) kuyidagi reaksiyalar bir vaktda so-' dir buladi:

• 50% li sulfat kislota bilan titan orasida (kizdi-rilmagan sharoitda) kuyidagi reaksiyalar bir vaktda so-' dir buladi:
• Ti + H2S04-»TiS04+H2
• 2Ti+3H2SO, -^Ti2(S04),+3H2
• Vodorod xlorid ZOO'S dan yukori temperaturalarda Ti, Zr va Hf bilan reaksiyaga kirishadi:
• Ti + 4HCl-»TiCl4+2H2
• Konsentrlangan xlorid kislota Uzida fakat Ti ni eri-tadi, lekin Zr va Hf ga ta’sir etmaydi.
• Nitrat kislotaning titan, sirkoniy va gafniyga ta’­sir etishi bu metallarning sirt xrlatiga boglik. Agar metall sirti sillik. bulsa, unga nitrat kislota, xatto kiz-dirilganda xam ta’sir etmaydi (chunki kizdirganda metall sirtida ximoya parda xrsil bulib krladi). Agar titanning sirti gadir-budir yoki uning ximoya pardasi mexanik ta’­sir bilan shikastlangan bulsa, bunday metallni nitrat kislota sovukda xam, kizdirilganda xam eritadi:
• 3Ti + 4HN03 + H20 -» 3H2Ti03 + 4NO

Zar suvi bu uch metallni eritib metall tetraxlorid-larga aylantiradi:

• Zar suvi bu uch metallni eritib metall tetraxlorid-larga aylantiradi:
• 3Zr + 4HN03 + 12NS1 -* 3ZrCl„ + 4NO + 8N20
• Konsentrlangan sulfat kislota titan bilan kizdi­rilganda ta’sirlashadi, bu vaktda titan sulfat kislota-ni S02 ga kadar kaytaradi:
• Ti + 4H2S04 -> Ti(S04)2 + 2S02 +4H20
• Suyultirilgan sulfat kislota titanga sovukda ta’sir etganda titan sirtida ximoya parda xrsil buladi, lekin bu aralashma kizdirilganda titan reaksiyaga kirishib, titan(SH) sulfat xamda vodorod xrsil kiladi.
• Titan birikmalarining eritmalari vodorod peroksid ta’-siridan ravshan krvok rangga kiradi. Yetarli darajada konsentrlangan Ti(IV) eritmalariga N202 va ammiak ta’sir ettirib sarrish jigarrang peroksotitanat kislota N,TYU, ni chuktirish mumkin.

Sulfidlari. Turt valentli titan, sirkoniy va gaf-[iy tuzlari eritmasiga vodorod sulfid ta’sir ettiril-anda TiS2, ZrS2, HfS2 tarkibli sulfidlar xrsil buladi. 'lar yukori temperaturalarda suyukdanadigan kattikjism-ardir.

• Sulfidlari. Turt valentli titan, sirkoniy va gaf-[iy tuzlari eritmasiga vodorod sulfid ta’sir ettiril-anda TiS2, ZrS2, HfS2 tarkibli sulfidlar xrsil buladi. 'lar yukori temperaturalarda suyukdanadigan kattikjism-ardir.
• Galogenidlari. Titan, sirkoniy va gafniy Uz galoge-[idlarida +2, +3 va +4 valentlikni namoyon kiladilar; ng barkaror galogenidlarda bu uch element turt valentli rlatda buladi. Bu birikmalarni Mex2, Mex3, Mex4 kuri-[ishda yozamiz (bu yerda X — galogen). Mex2 lar tipik ion mrikmalar bulib, tuzlar jumlasiga kiradi. TiX2—ZrX^— ifX2 katorida chapdan Ungga utgan sayin Mex2 birikma-;arning kaytaruvchi kobiliyatlari kuchayib boradi.
• Umuman, Mex^tarkibi birikmalar bekaror moddalar ;isoblanadi. Mex3 birikmalar tuz xossalariga ega, ular uvda kisman gidrolizlanadi. Mex„ birikmalar (ya’ni tet-ragalogenidlar) oson suyukdanadigan kristall moddalar-(ir (T1S14 xona temperaturasida suyuk xrlatda buladi).
• Kupchilik tetragalogenidlar rangsiz moddalardir. Fa-;at TiBr4, TiJ4, ZrJ4 rangli kristallar \osil kiladi.