Mavzu: IV guruhning d-elementlari. Elementlarning umumiy tavsifi. Atomlarning tuzilishi

Bu elementlar:

• Bu elementlar:
• a) xlor, brom, yod, kislorod va oltingugurt bilan birikib ion yoki kovalent boglanishga ega bulgan birik-malar xrsil kiladi;
• b) azot, uglerod, bor va D. I. Mendeleyev davriy siste-masining yonaki gruppacha elementlari bilan birikib, in­termetall birikmalar xrsil kiladi;
• ' v) D. I. Mendeleyev davriy sistemasida uziga yakin urin-larni band kiluvchi metallar bilan uzluksiz kattik erit­malar xrsil kiladi. Ftor va xlor bu metallarga ta’sir etadi. 300 °S dan yukorida reaksiya shiddatli boradi:
• Ti + 2C12 ->TiCl4
• Titan, sirkoniy va gafniylar odatdagi temperatura­da xavoda barkdror bulsalar xam titan 1200—1300 "S da sirkoniy esa 600—700 °S da xavo kislorodi ta’sirida oksidlanadi:
• Ti + 02 -> TYU2 + 946 kJ Zr + 02 -^ZrO2+ll00 kJ

Bu reaksiyalarda shu’la xrsil buladi, ular toza kislo-rodda 400—500 *S dayok yonib ketadi. Aynikra, suyuk xrlat-dagi titan va sirkoniy \avo kislorodi bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi.

• Bu reaksiyalarda shu’la xrsil buladi, ular toza kislo-rodda 400—500 *S dayok yonib ketadi. Aynikra, suyuk xrlat-dagi titan va sirkoniy \avo kislorodi bilan shiddatli reaksiyaga kirishadi.
• Titan, sirkoniy va gafniy yukrri temperaturada azot bilan shiddatli reaksiyaga kirishib, TiN, ZrN, HfN kabi nitrilar xrsil kiladi. Bu elementlarning boshka metal­lar bilan uzaro ta’siri natijasida kattik eritmalar olinadi.
• Titan, sirkoniy va gafniy metallari uziga vodorod-ni singdirish krbiliyatiga ega. Bu metallarning 1 mol mikdori 2 mol vodorodni singdira oladi. Temperatura ortganda metallarning bu sobiliyati kamayadi. Kaynok. suv kukun xrlatdagi bu metallar bilan reaksiyaga kirishganda metall gidroksidi xayda vodorod xrsil buladi:
• Ti + 4H20-»Ti(OHXt+2H:
• Metall kukuni urniga yaxlit metall olinganda metall sirtida ximoyalovchi oksid parda xrsil bulishi sababli, bu reaksiya tezda tuxtab koladi. Titan, sirkoniy, va gaf­niy 600—800 °S da suv burini par^alaydilar: Ti + 2H20-»Ti02+2H2