Мавзу: ив-группа бош группачасига умумий характеристика

Tayanch iboralar: skandiy, radiaktiv izotop, plutoniy, Lyutentsiy, gadoliniy, tseriy, itterbiy, samariy, gadoliniy, yevropiy.

Uchinchi gruppaning qo’shimcha gruppacha elementlari; skandiy, ittriy, lantan, lantanoidlar, aktiniy va aktinoidlar keyingi yillarda batafsil o’rganildi; ularni bir-biridan ajratishning yangi usullari topildi va bu elementlarning qo’llanish sohalari juda kengayib ketdi.

Skandiy (Z=21), ittriy (Z=39), lantan (Z=57) va aktiniy (Z=89) d-elementlar jumlasiga kiradi, lantanoid va aktinidlar f - elevmentlardir.

Skandiy, ittriy faqat birgina izotopdan iborat: ⁴⁵ Ss⁸⁹vt va ular tabiatdagi skandiy va ittriyning 100% ini tashkil qiladi. Lantanda ikkita izotop bor; biri ¹³⁹La (tabiiy lantanning 99,911% va ikkinchisi, ¹³⁸La (u tabiatdagi lantanning atigi 0,089% ini tashkil etadi); lantanning ikkinchi izotopi radioaktnv, uning yarim emirilish davri 10¹¹ yil. Aktiyning bironta ham barqaror izotopi yo’q. Uning 10 ta radioaktiv izotopi bor. Ulardan eng barqarori

²²⁷As bo’lib uning yarim yemirilish davri 21,6 kundir. 13 ta lantonoidning barqaror izotoplari bor; faqat—prometiyda (Z=61) bitta xam barqaror izotop yo’q. Toq nomerli lantanoidlar (Z=63 dan boshqalari)ning har bnrida faqat bittadan barqaror izotop, juft nomerli lantanoidlarning har birida esa 7 — 6 tadan barqaror izotop bor. Aktnonidlarning (ya’ni Z=90 dan Z= 103 gacha bo’lgan 14 ta elementning) hech qaysisida bittadan ham barqaror izotop yo’q.

Aktinoidlarning hammasn radioaktiv elementlardir. Gadioaktiv izotoplar soni har qaysi aktinoidda har xil. Masalan, toriyning atigi bitta izotopi bor; u ²³⁸U, ²³⁵U va ³³⁴U bulardan eng barqarorb ²³⁸U bo’lib, uning yarim — yemirilnsh davri 4,5∙10⁹ yil. Neptuniyda 11 ta radioaktiv izotop bor; ulardan eng barkarorb ²³⁷Np bo’lib, uning yarim yemirilish davri 2,2-10⁶ yil; plutoniyda ham xam 11 ta radioaktiv izotop bo’lib, ulardan eng barqarori ²³⁹Pu (uning yarim-emirilish davri 2,4∙10⁴ yil); aktinoidlardan ba’zilarining ayrim izotoplari yadro energiyasi hosil qilishda ishlatiladi.