Mavzu: Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish haqidagi nazariyasi Reja: Kirish

C=C(Y)

J.M.Keyns tomonidan kashf qilingan asosiy psixologik qonun uning iste’mol funktsiyasini tadqiq qilishda yo‘naltiruvchi omil bo‘ladi. «Asosiy psixologik qonun, - deb yozadi J.M.Keyns, - shundan iboratki, kishilar, odatda, daromadlari ortib borishi bilan o‘z iste’molini ko‘paytirishga moyildirlar, lekin bunda iste’mol darmad ortgan darajada oshmaydi».

Bu hol shu narsani bildiradiki, agar daromad o‘zgarsa iste’mol ham shu yo‘nalishda o‘zgaradi, lekin iste’mol o‘zgarishi daromad o‘zgarishi darajasidan past bo‘ladi. J.M.Keyns iste’mol o‘zgarishi bilan daromad o‘zgarishi o‘rtasidagi nisbatni iste’molga bo‘lgan me’yorli moyillik deb atadi va uni quyidagi formula bilan ifodaladi:

Iste’mol va umumiy daromad o‘rtasidagi nisbatni esa, u iste’molga bo‘lgan o‘rtacha moyillik deb atadi:

J.M.Keyns ochib bergan psixologik qonunga ko‘ra iste’molga bo‘lgan me’yorli moyillik miqdori 0 dan 1 gacha bo‘lgan oraliqda yotadi:

Yuqorida qayd qilib o‘tganimizdek, J.M.Keyns o‘z nazariyasida iste’molga bo‘lgan moyillik tushunchasi bilan birga jamg‘armaga bo‘lgan moyillik tushunchasini ham ilgari surdi. Jamg‘armaga bo‘lgan me’yorli moyillik – bu jamg‘arma (S) miqdori o‘zgarishi bilan uni o‘zgartirgan daromad o‘zgarishi o‘rtasidagi nisbatdir:

Jamg‘armaga bo‘lgan o‘rtacha moyillik esa jamg‘armaning umumiy daromadga bo‘lgan nisbati bilan ifodalanadi:

APS = ^S

Y

Bu yerda shu narsani qayd qilib o‘tish kerakki, agar umumiy daromad oshsa, unda kishilar ushbu oshgan daromadning bir qismini iste’molga sarflasalar, ikkinchi qismini jamg‘aradilar. Shuning uchun jamg‘arma va iste’mol o‘zgarishlari yig‘indisi daromad o‘zgarishiga teng, ya’ni

C  S  Y

J.M.Keyns nazariyasiga muvofiq, daromadning bir qismini jamg‘arishga bo‘lgan insonning psixologik moyilligi kapital qo‘yilmasini kamaytirishi sababli daromad o‘sishini sekinlashtiradi. Insonning iste’molga bo‘lgan me’yorli moyilligiga kelsak, J.M.Keyns fikri bo‘yicha, u doimiy hisoblanadi va shuning uchun investitsiyalarning ko‘payishi va daromadlar darajasi o‘rtasida barqaror nisbatni keltirib chiqarishi mumkin.

Bu aytilganlar shu narsadan dalolat beradiki, J.M.Keynsning tadqiqot metodologiyasida noiqtisodiy omillar - davlat (ishlab chiqarish vositalariga va yangi investitsiyalarga bo‘lgan iste’mol talabni rag‘batlantiruvchi sifatida) va odamlarning psixologiyasi (xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning o‘zaro munosabatlarini oldindan belgilab beruvchi sifatida) ham iqtisodiy o‘sishda muhim ahamiyat kasb etadi.
J.M.Keynsning «Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asarida haddan tashqari tejamkorlik va jamg‘armaning maqsadga muvofiq emasligi va, aksincha, vasitalalarning har tomonlama sarflanishi (ishlatilishi)ning foydasi to‘g‘risida fikr aytiladi, negaki olimning ta’kidlashicha, birinchi vaziyatda vositalar samarasiz likvidlik (pul) shaklini oladi, ikkinchisida esa talab va ish bilan bandlikni oshirishgsha yo‘naltirilishi mumkin. U shuningdek J.B.Seyning «Bozor qonuni»ning dogmatik qoidalari tarafdorlarini keskin va dalillar asosida tanqid qildi.
Bu borada u shunday yozadi: «Sey va Rikardo davridan boshlab iqtisodchi – klassiklar o‘rgatdilar: taklif o‘zi talabni keltirib chiqaradi… mahsulotning barcha qiymati bevosita yoki bilvosita mahsulot sotib olishga sarflangan bo‘lishi kerak». J.M.Keyns klassiklarning bu tezisini tanqid qilib, u faqat natural ayirboshlash (Milldagi kabi) sharoitida amal qilishi mumkinligini va unda iqtisodiy hayotda pul hech qanday mustaqil rol o‘ynamasligini ko‘rsatib berdi. Shuning uchun, uning ta’kidlashicha, «Sey qonuni… to‘la ish bilan bandlikka erishishda hech qanday to‘siq yo‘q degan taxmin bilan bir narsadir».