Mavzu. Iqtisodiy axborot tizimlarida axborotlarni himoyalash usullari

Ваколатлихавфсизлик 
сиѐсати 

---

администратор томонидан тақдим этиладиган кўплаб рухсат этилган кириш 
муносабатларини билдиради. Одатда сайланма мурожаат бошқаруви 
хусусиятларини тавсиф этишда мурожаат матрицаси асосидаги математик 
моделдан фойдаланилади. 
Кириш матрицаси бу шундай матрицаки, унда устун тизим объектига, 
сатр эса унинг субъектига тўғри келади. Матрицанинг устун ва сатр 
кесишган жойида субъектнинг объектга рухсат этилган мурожаат қилиш 
тури кўрсатилади. Одатда объектнинг субъектга «қўйишга мурожаат», 
«ѐзишга мурожаат», «ижрога мурожаат» ва ҳ.к. каби турлари қўлланади. 
Кириш матрицаси киришни бошқариш тизимларини моделлаштиришдаги энг 
содда ѐндашув ҳисобланади. Бироқ у анча мураккаб моделлар учун асос 
вазифасини ҳам ўтайди. 
Компьютер тизимлари хавфсизлигини таъминлаш чоралари уларни 
амалга ошириш усуллари бўйича қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 

ҳуқуқий 
(қонунчилик); 

ахлоқий-
тарбиявий; 

маъмурий; 

жисмоний; 

техник-
дастурий. 
Санаб ўтилган АХ хавфсизлиги чораларини ахборот ҳимояси йўлида 
кетма-кет қўйилган тўсиқ ѐки чегаралар сифатида олиб қараш мумкин. 
Ҳимоя қилинаѐтган ахборотларга етиб бориш учун, кетма-кет бир нечта 
ҳимоя чегараларини босиб ўтиш лозим бўлади. 
КРИПТОГРАФИК АХБОРОТ ҲИМОЯСИ ТАМОЙИЛЛАРИ 
Криптография муайян маълумотларни рақиблар учун бефойда қилишга 
қаратилган ўзгартириш усулларининг мажмуидан иборат. Бундай 
ўзгартиришлар маълумотлар ҳимояси билан боғлиқ иккита асосий муаммони 
ҳал қилиш имконини беради: махфийлик муаммосини ҳамда ахборот бутлиги 
муаммосини (ахборот мазмунини ўзгартириб қўйиш ѐки алоқа каналига 
ѐлғон ахборот киритиш имконидан рақибни маҳрум қилиш йўли билан). 
Ахборот махфийлиги ва ахборот бутлиги муаммолари ўзаро яқин 
алоқада бўлгани туфайли, уларнинг бирини ҳал қилиш усулларини кўпинча 
иккинчисига нисбатан ҳам қўллаш мумкин.
Узатилаѐтган 
ахборотларнинг 
шифрланишини 
таъминловчи 
криптографик тизимнинг схемаси 21.1-расмда келтирилган. Жўнатувчи 
ҳимояланмаган канал бўйича қонуний қабул қилувчига узатилиши лозим 
бўлган дастлабки хабар (М) нинг очиқ матнини генерация қилади. Тутиб 
олувчи узатилаѐтган хабарни тутиб олиш ва очиш мақсадида канални 
кузатиб боради. Тутиб олувчи М маълумот мазмунини билиб ололмаслиги 
учун, жўнатувчи уни қайтарилувчи ўзгартириш Е