Mavzu. Iqtisodiy axborot tizimlarida axborotlarni himoyalash usullari

 
АХБОРОТ ХАВФСИЗЛИГИГА ТАҲДИДЛАРНИНГ
АСОСИЙ ТУРЛАРИ
Таъсир қилиш мақсадига кўра АХга таҳдидларнинг учта асосий турини 
кўрсатиб ўтиш лозим: 

ахборот махфийлигини бузишга қаратилган таҳдидлар; 

ахборот бутлигини бузишга қаратилган таҳдидлар; 

тизимнинг ишлаш имкониятларига қарши қаратилган 
таҳдидлар. 
Ахборот махфийлигини бузишга қаратилган таҳдидлар махфий 
ахборотни фош қилиш мақсадини кўзлайди. Бу таҳдидлар амалга 
оширилганда, ахборот унга кириши лозим бўлмаган шахсларга ошкор 
бўлади. Компьютер тизимида сақлана-ѐтган ѐки бир тизимдан иккинчисига 
узатилаѐтган бирон-бир ѐпиқ ахборотга рухсат этилмаган кириш содир 
бўлган ҳар қандай ҳолат ахборот махфийлигини бузишга қаратилган таҳдид 
билан боғлиқ атамалар билан номланади. 
Компьютер тизимида сақланаѐтган ѐки алоқа канали бўйича 
узатилаѐтган ахборот бутлигига қаратилган таҳдидлар ушбу ахборотни 
ўзгартириш ѐки бузиб кўрсатишга қаратилган бўлиб, бу ахборот сифатининг 
бузилишига ѐки уни бутунлай йўқ қилинишига олиб келади. 
Ахборот бутлигининг бузилиши нияти ѐмон шахс томонидан қасддан 
амалга оширилиши, шунингдек тизимни ўраб турган муҳитнинг объектив 
таъсирлари натижасида содир бўлиши мумкин. 
Бу таҳдид компьютер тармоқлари ва телекоммуникация тизимлари
каби ахборот узатиш тизимлари учун тегишли. Ахборот бутлигини 
қасддан бузишларни уни рухсат этилган ўзгартиришлардан фарқлаш лозим, 
чунки бу ўринда ўзгартиришлар ваколатли шахслар томонидан аниқ 
мақсадларда амалга оширилади.

---

Тизимнинг ишлаш имкониятларига қарши қаратилган таҳдидлар 
шундай ҳолатларни юзага келтиришга қаратилганки, бунда қасддан амалга 
оширилган хатти-ҳаракатлар АХнинг ишлаш имкониятини пасайтиради ѐки 
унинг айрим заҳираларига кириш имкониятини бутунлай тўсиб қўяди.
Берухсат кириш (БРК) компьютер бузғунчиликларининг энг кенг 
тарқалган ва кўплаб кўринишларга эга туридир. Берухсат киришларнинг 
моҳияти шундан иборатки, бунда фойдаланувчи (бузғунчи) муайян 
ташкилотда қабул қилинган хавфсизлик сиѐсатига мувофиқ белгиланган 
киришини чегаралаш қоидаларини бузган ҳолда тизимга кира олади. 
Берухсат кириш учун ҳимоя тизимидаги ҳар қандай хато ҳам қўл келади 
ҳамда у ҳимоя воситалари норационал танланганда, улар пала-партиш 
ўрнатилган ѐки созланганда юз бериши мумкин. Берухсат кириш АХнинг 
штатдаги воситалари орқали ҳам, махсус шунинг учун яратилган аппарат ва 
дастурий воситалар орқали ҳам амалга ошрилади.
Берухсат киришларнинг ниҳоятда кўп йўллари ва усулларидан энг кенг 
тарқалган ва ўзаро боғлиқ бўлган қуйидаги турларида тўхталамиз: 

паролларни тутиб олиш; 

«маскарад»; 

имтиѐзлардан ноқонуний фойдаланиш.