Mavzu. Iqtisodiy axborot tizimlarida axborotlarni himoyalash usullari

M 
K 
M 
C 
21.1-расм. Умумлашма криптотизм схемаси. 
жўнатувчи 
шифрлаш 
дешифрла
ш 
қабул
қилувчи 
Ушлаб олувчи 

---

усуллари ҳам мавжуд бўлиб, улар кейинроқ кўриб чиқилади. Асимметрик 
криптотизимда ҳимоялан-маган канал бўйича фақат очиқ калит узатилади, 
махфий калит эса ўзи генерация қилинган жойда қолдирилади. 
21.3-расмда рақиб томонидан фаол хатти-ҳаракат олиб борилаѐтган 
пайтда криптотизимдаги ахборотлар оқими кўрсатилган. Фаол тутиб олувчи 
канал бўйича узатилаѐтган барча маълумотларни нафақат ўқиб олиши, балки 
уларни ўз ихтиѐрига кўра ўзгартиришга интилиб кўриши ҳам мумкин.
Тутиб олувчининг, асл калитига эга бўлмай туриб, М очиқ матнини 
олиш учун С шифрматнини дешифрлаш ѐки ҳақиқатнамо С шифрматнини 
олиш учун ўзининг шахсий М матнини шифрлашга бўлган ҳар қандай 
уринишлари криптотаҳлилий хужум деб аталади. 
Агар амалга оширилган криптотаҳлилий хужумлар ўз олдига қуйилган 
мақсадларга эришолмаса ҳамда криптотаҳлилчи асл калитга эга бўлмаган 
холда Сдан Мни ѐки С’дан М’ни келтириб чиқара олмаса, бу ҳолда бундай 
криптотизим крипточидамли бўлади. 
Криптотаҳлил бу шифрланган маълумотларнинг дастлабки матнини 
калитга мурожаат қилмай туриб очиш ҳақидаги фандир. Муваффақиятли 
таҳлил дастлабки матн ѐки калитни оча олади. У шунингдек 
криптотизимнинг заиф томонларини аниқлаш имконини ҳам берадики, 
пировард натижада бу ҳам худди шундай натижаларга олиб келади.
Криптотаҳлилий хужумларнинг тўртта асосий тури маълум. Албатта, 
уларнинг ҳаммасига берилган таърифлар қўлланаѐтган шифрлаш алгоритми 
ва маълумотлар шифрматни криптотаҳлилчига маълум деган таҳмин асосига 
қурилган. Ушбу криптотаҳлилий хужумларни санаб ўтайлик: 
1. Фақат муайян шифрматн мавжуд бўлгандаги криптотаҳлилий хужум. 
Бунда криптотаҳлилчи бир нечта маълумотларнинг С