Mavzu: Iogan Sebastian Baxning organ xorallari

ORGAN UCHUN XORALLARI

Organ damli klavishli cholg‘u asbobi bo‘lib, qadimiy
misrliklar, yunonlar, rimliklarda ma’lum bo‘lgan. G'arbiy
Yevropa mamlakatlarida u VII asrda paydo bo'ldi. Avval
organdan ibodat vaqtida cherkovdagi qo‘shiq kuylashga
jo'm avozlik qilishda foydalanildi. Vaqt o ‘tishi bilan organ
yakka ijrodagi cholg'uga aylandi. Uzoq vaqtlar uni “cholg'ular
qiroli” deb atashdi. Uning tuzilishi to‘xtovsiz takomillashib
bordi. Hozirgi vaqtda organ, birinchi navbatda, yakkaxon
konsert cholg'usi sifatida ishlatiladi. Murakkab tuzilmasi bilan
bog‘liq uning ulkan hajmi, cholg‘uning keng tarqalishini
ma’lum darajada chegaralab qo'yadi.
Zamonaviy organ yog'och va temir quvur (truba)lar
yig'indisidan tashkil topgan, quvurlarning soni bir necha
mingtagacha yetadi. Ba’zi cholg'ular qo'lda ishlatiladigan
beshtagacha klaviaturalar - manuallarga ega. Pedal oyoqlar
uchun m o‘ljallangan klaviaturadir. Odatda, uning 32 klavishi
bo'ladi. Organning barcha klavishlari uning quvurchalari bilan
birlashtirilgan. Klavishni bosganda bir xildagi balandlik va
kuchga ega bo'lgan tovush hosil bo'ladi. Organning maxsus
dastagi (richag)ni o'zgartirish yordamida undan orkestming turli
cholg'ulari tovushini chiqarish mumkin. Shuning uchun
organda ijro etish katta mahoratni talab etadi.
Organ I.Baxning sevimh cholg'usi edi. Kompozitor bu
cholg'u uchun juda ko‘p asarlar yaratdi. Ular orasida xoral
preludiyalar, xorallar, fantaziyalar, tokkatalar, preludiya va
fugalar, sonatalar, boshqa kompozitorlaming qayta ishlangan
asarlari bor.

l.Bax 150 dan ortiq qayta ishlangan xorallar yaratdi. Xoral bu
qadimiy diniy qo'shiq kuylash bo'lib, u nemis xalq kuylariga
asoslangan. Xoral ko'p hollarda to'rt ovozli bo'lgan. Cherkovda
xalq ohanglarini ijro etish bu kuyiaming jonliligini va
yorqinligini asta-sekin susaytirib yubordi. Bax xoral kuylariga
ulaming dastlabki ifodali kuchini qaytarish vazifasining
uddasidan chiqdi.
Fa minor xoral preludiyasi uncha katta bo'lmagan lirik
xarakterdagi pyesa. Xoralning ilhombaxsh shoirona kuyi yuqori
ovozda sadolanadi. l.Bax go'yo uning ijrosini goboy
cholg'usiga topshiradi. Har bir organ ijrochisi cholg'uning turli tuman registrlarini o'z xohishiga qarab ishlatishi mumkin.