mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish – mavzu: Kapital qurilish va kapital qo‘yilmalar. Reja

15.1-rasm 
2015 yilda Yevropa mamlakatlarida lizing portfeli hajmi  
(mlrd. yevro)
2
. 
 
 
“Leaseurope”  tamonidan  “Leaseurope  Index”  so‘rovnomasi  olib  boriladi,  bu 
so‘rovnomada  Yevropa  davlatlari  ixtiyoriy  ravishda  ishtirok  etishadi,  shunga  ko‘ra 
2011  yilda  Yevropada  texnika  va  transport  sohasiga  kiritilgan  lizing  hajmi  mos 
ravishda  8,4  foiz  va  11,7  foizga  oshganligi  kuzatilgan.  Italiya  va  Fransiyaning 
ko‘chmas  mulk  lizing  bozorlarining  qisqarganligi  sababli  Yevropa  ko‘chmas  mulk 
sohasida  lizing  hajmi  13  foizga  pasaygan.  Germaniya,  Fransiya  va  Avstriya 
iqtisodiyotning  ko‘chmas  mulk  sohasidan  tashqari  barcha  javhalarda  o‘sish 
kuzatilgan. 2012 yilning 3-choragida amalga oshirilgan so‘rovnoma natijalariga ko‘ra 
imzolangan  lizing  shartnomolarining  hajmi  16,6  mlrd.  yevroni  tashkil  qilgan.  Bu 
ko‘rsatkich  o‘tgan  yilning  3-choragiga  nisbatan  17,5  foizga  pasayganligini  ko‘rish 
mumkin.  
 
2
 https://cyberleninka.ru/article/n/trends-of-international-lease-market-developing. 
143
133
95
88
46
30
28
26
22
21
21
0
20
40
60
80
100
120
140
160

---

AQSH  lizing  bozorida  ko‘plab  lizing  beruvchilarning  turlari  mavjud  bo‘lib, 
ular  izchil  tizim  asosida  faoliyat  yuritishadi.  Bugungi  kunda  AQShning  eng  yirik 
assotsiatsiyalardan  biri  bu  “Equipment  leasing  and  finance  association”  (ELFA) 
bo‘lib, u o‘z tarkibida 575 dan ziyod kompaniyani birlashtirgan.“ELFA” muntazam 
ravishda  “Monthly  Leasing  and  Finance  Index”  (MLFI-25)  nomini  olgan  har  oylik 
lizing  va  moliya  bozorlari  yakuniga  bag‘ishlangan  ma’lumotlarni  e’lon  qilib  boradi. 
Shunga ko‘ra kuzatuv tahlili ostidagi kompaniyalarning lizing bozoridagi ulushi 2012 
yilning  noyabr  holatiga  ko‘ra  6,4  mlrd.  AQSH  dollarini  tashkil  qilgan  bo‘lib  bu 
borada  o‘tgan  yilning  shu  davriga  nisbatan  3  foizga  o‘sish  kuzatilgan.  “ELFA”ning 
a’zolari  tomonidan  bugungi  kunda  kompyuter,  tibbiyot,  qishloq  xo‘jalik,  qurilish, 
tog‘-kon  sanoat  texnikalari,  shaxsiy  va  yo‘lovchi  tashuvchi  samolyotlar,  vagonlar, 
yuk tashuvchi va yengil avtomobillar, yirik kemalar va konteynerlar lizingga taqdim 
etiladi.  AQShda  lizingning  jadal  rivojlanishidagi  muhim  sabablardan  biri 
investitsiyalarga  nisbatan  beriladigan  soliq  imtiyozlari  hisoblanadi.  Jumladan,  yangi 
investitsiyalar yig‘indisining 10 foizgacha bo‘lgan qismi soliq yig‘indisidan chiqarib 
tashlanadi.  Masalan,  asbob-uskunalar  sotib  olish  harajatlari  100  ming  dollar  deylik, 
soliq imtiyozi 10 foiz, soliq yig‘indisidan 10 ming dollar chiqarib tashlanadi. Lizing 
shartnomasida  soliq  imtiyozi  Moliya  vazirligining  ichki  daromadlari  boshqarmasi 
tomonidan ijara uchun o‘rnatgan qoidalarga mos kelgan holdagina qo‘llaniladi. 
Bugungi kunda Germaniyada ko‘plab lizing kompaniyalarini ko‘rish mumkin. 
Shulardan  taxminan  200  tasi  “Bundesverband  Deutscher  Leasing  Unternehmen” 
(BDL) nemis lizing assotsiatsiyasi tarkibiga kiradi. Lizing Germaniyada  investitsiya 
mexanizimini  harakatga  keltiruvchi  asosiy  omillardan  biri  bo‘lib  yillik 
investitsiyalarning  beshdan  bir  qismi  lizing  asosida  amalga  oshiriladi.  2011  yil 
Germaniyada amalga oshirilgan lizing hajmi 49,1 mlrd. yevroni tashkil qilgan bo‘lsa 
bu  ko‘rsatkich  2012  yilda  49,3  mlrd.  Yevroga  teng  bo‘lgan.  Texnika  vositalariga 
kiritilayotgan  mahalliy  investitsiyalarning  22,7  foizi,  xorijiy  investitsiyalarning  53 
foiz  qismi  lizing  asosida  amalga  oshirilgan.  Bugungi  kunda  Germaniya  lizing 
bozorining  90  foiz  qismi  to‘laligicha  “Bundesverband  Deutscher  Leasing 
Unternehmen”  (BDL)  ishtirokida  kechadi.  Germaniya  lizing  bozorida  amalga 

---

oshirilgan  lizing  operatsiyalarning  tarkibiga  etibor  qaratadigan  bo‘lsa  u  yerda  yirik 
havo kemalaridan tortib oddiy avtomobillargacha ko‘rish mumkin. Germaniya lizing 
operatsiyalari  tarkibida  eni  yirik  ulishga  ega  bo‘lgan  mahsulot  bu  yengil  va  tijorat 
avtomobillari  bo‘lib  ular  jami  lizing  portfelining  68,6  foizini  tashkil  etadi.  Buyuk 
Britaniyada  lizing  nisbatan  kech,  ya’ni  1970  yildan  keyingina  keng  ko‘lamda 
rivojlandi.  1981  yildan  1986  yilgacha  hukumat  korporatsiyalardan  olinadigan  soliq 
miqdori  52  foizdan  35  foizga  pasaygan.  Shu  vaqtgacha  qo‘llab  kelingan  100  foizli 
soliq imtiyozi (bu imtiyoz birinchi yilga nisbatan qo‘llanilardi) 25 foizli imtiyoz bilan 
almashtirildi.  
Korporatsiyalardan  olinadigan  soliq  stavkasi  pasaytirilishi  bilan  lizingga 
nisbatan qo‘llaniladigan soliq imtiyozining ham ahamiyati pasaydi. Bu esa lizing va 
uskunalar sotib olish qiymatining pasayishiga olib keladi.