Mavzu: Inflyatsiya va unga qarshi kurashish yo‘llari reja

—
 
summasi 
+ 
нархи суммаси 
Majburiyatlar 
bo‘yicha 
to‘lovlar 
— 
summasi 
Bir 
birini 
qoplaydigan 
to‘lovlar 
summasi. 
Pulning muomala va to‘lov vositasi sifatida o‘rtacha aylanish tezligi
. 
 
chiqarish rivoji va shart- sharoitlariga bog‘liq bo‘lgan turli xil omillar ta‘sir 
ko‘rsatadi. Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdoriga ta‘sir ko‘rsatuvchi asosiy 
omil- bu tovarlar va xizmatlar baxosi hisoblanadi. Pul 

---

miqdori tovarlar va xizmatlar baxosiga to‘g‘ri proporsional, ya‘ni tovarlar va
xizmatlar baxosining oshishi muomalaga ko‘p pul chiqarishni talab qiladi.
Bu omil pul miqdoriga teskari ta‘sir 
ko‘rsatadi. Odatda, pul qanchalik tez aylansa, muomala uchun zarur bo‘lgan 
pul miqdori shuncha kam talab qilinadi va aksincha. Bu holda muomalaga 
chiqarilgan pul miqdori muomaladagi tovarlar baxosidan oshib ketishi, ya‘ni
inflyatsiya bo‘lishiga yoki pul tanqisligiga olib kelishi mumkin. Pulning sotib
olish qobiliyati shu pul birligiga to‘g‘ri keluvchi tovar va xizmatlar miqdori 
bilan ifodalanadi. Binobarin, pulning sotib olish qobilyatini ifodalovchi ko‘rsatkich 
tovarlar va xizmatlar baxosi hisoblanadi. Agar tovar va xizmatlar baxosi
barqaror bo‘lsa, pulning sotib olish qobiliyati ham barqaror bo‘ladi. Agar pul
o‘zgarmagan sharoitda tovarlar baxosi oshadigan bo‘lsa, bu hol pulning sotib olish
qobiliyati tushganini ko‘rsatadi va aksincha, tovar va xizmatlar baxosining
tushishini pulning sotib olish qobiliyati oshganligidan dalolat beradi. Inflyatsiya 
yuqori sur‘atli sharoitda har bir ishlab chiqaruvchi resurslarni narxning oshib
ketishidan cho‘chib, o‘z tovari narxini yuqori qilib belgilaydi. Keragidan ortiqcha
tovar olish natijasida jamg‘arma o‘z navbatida kamayadi, kredit resurslarining 
kamayishi, investitsiyaning o‘sishiga to‘sqinlik qiladi, u o‘z navbatida tovar va 
xizmatlar taklifining qisqarishiga olib keladi. 
Inflyatsiyani uzoq muddat uchun izohlashda ko‘plab iqtisodchilar bilan 
Fridman pul massasi va narxlar darajasidan foydalanishgan. Ular ―Inflyatsiya 
bu puldan paydo bo‘ladigan holatdir‖. Agar televidinie orqali o‘tgan oydagi 
inflyatsiya darajasini e‘lon qilinsa, bu ko‘rsatkich inflyatsiyani ifodalamaydi, 
balki narxlar darajasi qanchaga oshganligini ko‘rsatadi deb tushuntirishadi. 
Masalan, siz oxirgi yilda inflyatsiya darajasi 1%(yil uchin 12%) 
bo‘lganligini eshitsangiz, unda narxlar darajasi 1%ga o‘sganligini 
bildiradi. Balki bu bir martalik va vaqtinchalik xususiyatga ega 
bo‘lgan holatdir. Agarda inflyatsiya darajasi uzoq muddat (oxirgi 
yillarda oyiga 1%dan yuqoribo‘lgan holat) davom etsa, unda 
iqtisodchilar uzoq muddati inflyatsiya haqida garirishadi. 
Milton Fridmanning qarashini quyidagicha tushunish kerak:‖Narx 
darajalarining o‘sishi uzoq muddat davom etsagina monetar holat 
hisoblanadi‖. Inflatsiyaning mohiyatini anglagan holda, davom etayotgan tez 
narxlar o‘sishini ko‘plab iqtisodchilar (monetaristlar, keynslar ham) Fridman 
pul massasining doimiy o‘sishi holatidagina narx darajalarining 
o‘sishini kuzatish mumkinligini ta‘kidlashadi. 
Monetaristlar nuqtai 
nazaridan pul 
taklifining doimiy 
o‘sishi 
oqibatlarini 1-rasm orqali tahlil qilib chiqsak. Tasavvur qilaylik, 
iqtisodiyotdagi holat boshlang‘ich 1 nuqtada bo‘lsa, yalpi talab(AD) 
va taklif (AS)ning kesishish nuqtasi, tabiiy emissiya F va narxlar P 
darajada, agar pul massasi yil davomida barqaror o‘ssa, yalpi talab 
o‘ng tarafga AD taklif tomonga suriladi, qisqa muddatda 
iqtisodiyotning barqarorlik 1´ holatga suriladi, yalpi emissiya 
K´(tabiiy darajaga oshadi. Ammo, ishsizlik darajasining tabiiy 

---

darajadan pastga tushishi ish haqining oshishiga olib kelib, egri yalpi 
talab chap tarafga suriladi. U AS2 holatga emissiya uzoq muddatli egri 
yalpi taklifning tabiiy holatini egallaydi. Muvozanat nuqtasi 2 holatga 
suriladi, narxlar darajasi Р1 dan Р2 nuqtaga suriladi. 
Agar kelgusi yilda pul massasi yana o‘ssa, yalpi talab o‘ng tarafga 
surilib, AD3 nuqtasini egallaydi, egri yalpi talab esa, ASy o'rinni egallaydi. 
Iqtisodiy muvozanat nuqtasi avval 2' holatga keyin 3nuqtaga suriladi. Bu 
holatda narxlar darajasi Р 3 holatga suriladi. Agar kelgusi yillarda ham 
o‘sib borsa, iqtisodiyotdagi narxlar darajasi oshib boraveradi va 
inflyatsiyani yuzaga keltiradi.
88