Мавзу: Илк ўзбек алифбосининг вужудга келиши

1929-yilning 15-23-mayida Samarqandda respublika til-imlo konferensiyasi bo‘lib o‘tadi. Unda 3 ta masala - adabiy til, istiloh va imlo masalalari ko‘riladi. Bu konferensiyada adabiy til me’yorlarini belgilashda singarmonizmli qishloq shevalarining xususiyatlarini hisobga olish lozimligi haqida takliflar bo‘ladi, shu asosda alifboda ham unlilarni ifodalovchi 9 harfning bo‘lishi ma’qullanadi; alifboga bosh harflar qo‘shiladi va harflar tartibi belgilanadi.
1929-yilning 10-avgustida О‘zbekiston Xalq maorifi komissarligi kollegiyasining yig‘ilishi bo‘lib, unda may oyida bo‘lib o‘tgan til-imlo konferensiyasi tavsiya qilgan yangi imlo qoidalari tasdiqlanadi. Bu qoidalar 29 moddadan iborat bo‘lib, ularda singarmonizmli sheva xususiyatlarini yozuvda ifodalashga ko‘proq o‘rin beriladi. Yozuvning ayni shu jihati jamoatchilikda e’tiroz tug‘diradi, bu e’tiroz 1933-yilda o‘zbek orfografiyasi qoidalarining yangi loyihasi yaratilishiga olib keladi.
1934-yilning yanvarida Toshkentda o‘zbek orfografiyasining yangi loyihasi muhokamalarini yakunlash maqsadida birinchi Respublika qurultoyi o‘tkaziladi, unda alifbodan 3 ta unli harf (ө, у, ь) chiqariladi (2-ilovaga qarang), biroq bu bilan alifbo va imlodagi qiyinchiliklarga to‘la barham berilmaydi.
Keyingi ikki yilda esa oʻzbek yozuvini kirill-rus grafikasi asosiga koʻchirish maqsadidagi harakatlar ham boshlandi. Xususasan:
1938-yilning boshlarida О‘zbekiston Fanlar Komitetining A.S.Pushkin nomli Til-adabiyot institutida AK.Borovkov, Olim Usmonov, Faxri Kamol, B.Avizovlardan iborat maxsus mualliflar guruhi tuzilib, unga lotin grafikasi asosidagi o‘zbek alifbosi va orfografiyasini matbuotda bildirilgan fikrlar asosida qayta ko‘rish va takomillashtirish vazifasi yuklatiladi.
1938-yilning 9-dekabrida lotin grafikasi asosidagi o‘zbek alifbosi va imlosining yuqoridagi ishchi guruh tomonidan tayyorlangan yangi loyihasi muhokama uchun matbuotda e’lon qilinadi. Loyihada alifbo sirasiga quyidagi o‘zgarishlar kiritilganligini ko‘ramiz: a) "ә" harfi alifbodan chiqariladi, uning vazifasi "a" harfiga yuklanadi; b) kuchsiz lablangan “ ɔ ” unlisi uchun alifboga usti chiziqli "ā" harfi kiritiladi; v) alifbodagi harflar tartibi qisman o‘zgartiriladi. Alifbo 30 harf tartibida beriladi:
a, b, v, g, d, e, z, ƶ, i, j, k, l, m, n, ā, o, p, r, s, t, u, f, x, c, ş, ҫ, q, ƣ, h, ŋ , ’ (apostrof).