Mavzu: Gazandagullilar qabilasi. Bajardi: Husinova n tekshirdi: Urganch 2021

Nashadoshlar (Cannabaceae) oilasi
(Mogaseae oilasidan ajratilgan)
Bu oilaga sut shirasiz, tikka yoki chirmashib usuvchi ikki uyli, bir jinsli ut usimliklar kiradi. Barppari panjasimon, yon bargchali. Gullari mayda, kurimsiz, bir jinsli, changchili guli ruvaksimon tup gulda joylashgan, changchisi 5 ta, urugchisi 2 mevachi bargdan iborat. Gulqo’rg’oni rangsiz. Meva yong’oqcha. O’zbekistonda tabiiy va madaniy xolda 2 turkum vakillari usadi.
Nasha (Cannabis) turkumining yer sharida 4 ta turi uch­raydi. Uzbekistonda shundan 2 turi Usadi. Ekma nasha (Cannabis sativa) va yovvoyi nasha (Cannabis ruderalis).
Kulmok; (xmel) (Humulus) turkumi. Kulmok, chirmashib o’suvchi ko’p yillik o’t, poyasi qirrali, barglari qarama-qarshi joylashgan.
Oddiy sulmok; (Humulus lupulus) manzarali o’simlik sifatida ekiladi. Usimlikning mevasidan pivo tayyorlashda foydalaniladi.
Xulosa.
Xulosa qilib aytganda , gazandao’tlar qabilasi gazandadoshlar, tutdoshlar, nashadoshlar, qayrag’ochdoshlar oilalarini o’z ichiga oladi. Bu qabila O’zbekistonda keng tarqalgan . O’zbekistonning barcha joylarida bu qabilaga mansub o’simliklarni uchratish mumkin. Shulardan Tut o’simliki barcha insonlar sevib istemol qiladi. Organizmga quvvat bahshlaydi. Tut mevasidan kampot, murabbo, shinni tayyorlashda ishlatiladi . Shu bilan birgalikda poyasidan uy-ro’zg’or buyumlari tayyorlashda ishlatiladi.
Qayrag’ochdoshlar oilasiga mansub sada qayrag’och o’simliki Xorazmda ko’p tarqalgan bo’lib eng qadimiy o’simlikdir. Manzarali o’simlik sifatida ko’p ekiladi.
Tut va qayrag’och o’simliki Urganchda ham ko’p tarqalgan.
Gazanda doshlar oilasiga mansub gazanda o’simliki bargida terini kuydirish hususiyatiga egadir. Shuning uchun bargi o’simlik gullaganda qo’lqob kiyib terib olinadi yoki yer ustki qismi o’rib olib quritiladi.
Kimyoviy tarkibi va ishlatilishi. bargi tarkibida 100-600mg %, vitamin C, K, B2 vitamin 14-30Mg% kartinoidlar pontaten kislatalar oshlovchi va boshqa moddalar bor. Gazanda o’simliki zaharli o’simlik bo’lishi bilan birga dorivor hamdir. Undan qon ketishini davolashda ishlatiladi.
Gazandao’tlar qabilasi Daraxt, buta va ut o’simlik, barglari oddiy, yonbargli navbatlashib joylashgan, gullari simoz shaklidagi tupgullarda, kisman yakka xolda joylashgan, bir jinsli, aktinomorf. Gul qo’rg’oni oddiy kosachasimon, kosacha barg- pari odatda 4-6 tadan. Changchilari 4-6 ta. Ururchisi bitta, ikki mеva bargdan shakllangan. Tugunchasi ustki bir xonali. Mеvasi-yong’okcha yoki danak, ayrim xollarda rеzazor mеva tuplamidan iborat.
Bu qabila 5 ta oiladan tashkil topgan. SHulardan quyidagilar xaqida fikr yuritamiz.
1. Qayrag‘ochdoshlar oilasi - Ulmaseae Oilaning 15 turkumiga mansub, 150 turi SHimoliy yarim sharning o‘rta iqimli mintaqalarida tarqalgan. Ularning ko‘pchiligi daraxt va buta o‘simlik. Barglari oddiy, gullari ko‘rimsiz, shamol yordamida changlanadi. Gullari 2 jinsli yoki 1 jinsli. Gul formulasi: *♀♂ P_(4-6)A _4-6 G₍₂₎ Mevasi qanotli, yong‘oqcha yoki danakchadir. Oila vakillari: Sada qayrag‘och (Ulmus densa), g‘ujum qayrog‘och (U. androsovii), qatrangi (Seltis caucasica) va boshqalar.
2. Tutdoshlar oilasi - Moraseae Bu oila 55 turkum va 1000dan ortiq turni o‘z ichiga oladi. Ular daraxt, buta ba’zan o‘t o‘simliklardir. Oila vakillari xar ikkala yarim sharning tropik, subtropik, ayrimlari mo‘‘tadil iqlim xududlarida tarqalgan. Daraxt va butalari sut shirasiga boy. Barglari oddiy, ketma-ket joylashgan. Gullari ko‘rimsiz, bir jinsli, bir yoki ikki uyli. Gul formulsi: *♂ P₄ A₄ G₀; *♀P₄ A₀ G₍₂₎
Mevasi to‘p danakcha yoki yong‘oqchadir. Oila vakillari: Oq tut (Morus alba), SHotut (M.nigra), Maklura (Masliura aurantica), qogoz daraxti (Brous-Soneta pappyrifera), Anjir (Ficus carica) va boshqalar.
Ahamiyati: Oilaning tut turkumiga mansub o‘simliklari mevasining tarkibida 80% gacha qand moddasi va vitaminlar bor. Ular oziq-ovqat sifatida ishlatiladi. Barglari ipak qurti uchun oziqa hisoblanadi. Anjir o‘simligining hozirgi vaqtda 800 yaqin turi ma’lum.