Mavzu: fizika o’qitishda o’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatish

2.4. Masalalar yechish jarayonida o’quvchilar mustaqil ishlarining tashkil etish
Fizikadan masalalar yechish jarayonida mustaqil ishlarni tashkil etish o’quvchilarda berilgan topshiriqning hal qilish maqsadida mustaqil ravishda darsda olgan bilimlarini amalda qo’llash, fikrlash, mustaqil qarorlar qabul qilish ko’nikmalarini shakllanishiga olib keladi.
Fizikadan masalalar yechishni bilmaslik o’quvchida fanni o’rganish jarayonida yaxshi natijalarga erishishida halaqit beradigan asosiy sabablardan biri hisoblanadi. [1]
O’quvchilarda mustaqil ravishda masalalar echish ko’nikmasini shakllanirish – qiyin ishlardan biri hisoblanib, o’qituvchining doimiy nazorati va e’tiborida bo’lishini talab etadi. Mustaqil masalalar echishni o’rgatish doimiy amalga oshirilishi kerak. Bu alohida sodda operasiyalarni talab etadigan masalalardan boshlanib, keyinchalik qiyinroq operasiyalar yordamida bajariladigan maslalarni yochishni o’rgatish, shundan so’ng mustaqil masala echishga o’tadi.
Masalalar echishda mustaqil ish elementlarini kiritish, ketma-ket, qiyinlik darajasi ortib borish tartibida amalga oshirilishi kerak. Bu sohada izlanishlar olib borgan metodistlar tomonidan quyidagi etaplarda tashkil etish usullari taklif etilgan.
Dastlab maktab o’quvchilarida masala shartini mustaqil ravishda analiz qilishni, ularni masala shartiga qarab rasional usulda, qisqa yozuvlar bilan berilganlarni yozib borishga va masalani yechish usullarni tanlashga o’rgatish kerak. Buning uchun o’quvchilarni navbatma-navbat doskaga chiqarish, ularni masala shartlariga qarab berilganlarini doskaga yozishni taklif qilish kerak, va undan so’ng jamoa bilan muhokama qilib masalaning echimini rasional usullarni tanlash kerak. Bundan tashqari o’quvchilarda masala shartida berilmagan boshka fizik kattaliklar uchun zarur bo’ladigan konunlar va formulalar talab etadiga holatlani aniqlash usullarni o’rgatib borish talab etiladi.
2. Keyingi etap masalarni yechishda mustaqil ish ko’nikmalariga olib kelish – umumiy ko’rinishda echishni amalga oshirish ko’nikmasini shakllantirish va uning to’g’riligini tekshirish, fizik kattaliklar birliklari va ular ustidagi amallarni bajarishni o’rgatish.
3. O’quvchilarda fizikadan mustaqil masalalar yechishni o’rgatishda muhim elemntlaridan yana biri, ularni taqribiy hisoblashlar bo’yicha ko’nikmalari shakllantirishga qaratilgan ishlar hisoblanadi. Bunday ko’nikmalarni o’quvchilar dastlab matematika darslarida egak bo’ladilar, lekin ularni fizika darslarida mustahkamlab borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. SHu maqsadda bunday ishlarni 6- sinfdan boshlash samarali natija beradi. Masalalar shartini va uni yechishning usullarni jamoaviy tarzdi yani o’quvchilar bilan birgalikda aniqlangandan so’ng hisoblash bosqisini o’quvchilarning o’ziga mustaqil bajarishga topshirish kerak va natijalarni doskaga yozishni taklif qilinadi. O’quvchilar hisoblashlaridagi natijalar ayrim qiymatlari bilan bir-biridan farq chiqadi. Bunday holatlarda matematika fanidan o’rgangan bilimlaridan foydalanishni, taqribiy yozish usullari ko’rsatiladi.
4. O’quvchi masala shartiga qarab maslaning berilishini yozishni, uning birliklarini kelishilgan birliklar sistemasiga o’tkazish ko’nikmasi shakllantirilgandan so’ng, ularni maslani mustaqil ravishda echimini izlashni o’rgatishga o’tish mumkin. Masala echishga kirishgan dastlabki paytda masala mazmunining fizik asoslarini uylashi kerak. Masalani echishag zarur bo’ladigan "ishchi formula" ni aniqlashni, unga qo’shimcha ravishda talab etiladigan formualarni yozib olishni, ular o’rtasida matematik o’zgartirishlarni amalga oshiri usullarni o’rgatish kerak.
5. O’quvchilarda berilgan masalani echishning rasional usullarni mustaqil ravishda topish qiynchilik tug’diradi. Shuning uchun jamoa bo’lib ishlash jarayonida bir xil masalalarni, bir necha xil usulda echishni sistematik ravishda taklif qilib borish kerak. Buni o’z navbatida murakkab masalarni echishda amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi. SHuni takidlash kerakki bir xil masalani bir necha usullarda echish, maslaning javobini to’g’riligini tekshirish usullaridan biri hisoblanadi.
O’quvchilar tomonidan masalalar yechishda bajariladigan ishlarni o’zlashtirilgandan so’ng, ularni mustaqil ravishda masalani echish to’liq mustaqil echishni topshirish mumkin. Bunda ularning echimlarni tekshirish va olingan natijalarni analiz qilishni ham amalga oshiriladi [4].