Mavzu. Fizik kimyo. Termodinamika va termokimyo. Elektrokimyo

 Termodinamika asoslari va qonunlari. 

---

Termodinamika grekcha termo va dinamik  yani issiqlik hamda kuch  so’zlaridan olingan 

bo’lib, manosi issiqlik bilan bog’liq bo’lgan kuchlar ( energiya ) to’g’risidagi fandir. Bu fan turli 

xil energiyalarni va ularning o’zgarishini o’rganadi. Masalan, metall parmalaganda parma qiziydi 

-  mexanik  energiyaning  bir  qismi  issiqlik  energiyasiga  aylanadi,  elektr  toki  motorni  harakatga 

keltiradi  -  elektr  energiyasi  mexanik  energiyaga  aylanadi,  ko’mir  yonganda  kimyoviy  energiya 

issiqlik va yorug’lik energiyasiga aylanadi va xokazo. 

Termodinamikada qo’llaniladigan sistema, jarayon va ularning turlari quyidagicha. Atrof -

muxitdan  fikran  ajratilgan  jism  yoki  o’zaro  tasir  etadigan  jismlar  to’plami  termodinamikada 

sistema deyiladi. Termodinamik sistemalar oddiy (kimyoviy bir jinsli), murakkab (kimyoviy har 

xil jinsli), gomogen (fizik bir jinsli), geterogen (fizik har xil jinsli), izolyatsiyalangan (yopiq) yoki 

izolyatsiyalanmagan (ochiq) bo’lishi mumkin. 

Termodinamik  sistemaning  bir  holatdagi  boshqa  holatga  o’tishi  jarayon  deyiladi.  Agar 

jarayon davomida termodinamik sistema qator o’zgarishlardan keyin yana avvalgi holatga qaytsa, 

bunday jarayon aylanma jarayon yoki tsikl deyiladi. Agar jarayon o’zgarmas temperaturada borsa 

izotermik, agar o’zgarmas bosimda borsa izobarik, agar o’zgarmas xajmda borsa, izoxorik jarayon 

deyiladi. M.V.Lomonosovning aytishicha issiqlik harakat tufayli vujudga keladi, masalan, qo’l bir 

-  biriga  ishqalanganda  isiydi,  tosh  toshga  urilganda  uchqun  paydo  bo’ladi  va xokazo.  Issiqlik  - 

molekulalarning tartibsiz harakatning uzatilishi. Ish - tartibli, bir tomonga yo’nalgan harakatning 

uzatilishi. 

Termodinamikaning birinchi qonuni energiyaning saqlanish qonunning xususiy holi bo’lib, 

energiya  ish  va  issiqlik  tarzida  bir  -  biriga  aylanadigan  jarayonlarda  energiyaning  o’zgarishini 

ifodalaydi. Termodinamikaning birinchi qonuni matematik tarzda quyidagicha ifodalanadi. 

 

Q - sistemaga berilgan issiqlik. 



U- ichki energiyaning o’zgarishi. 

A - tashqi kuchlarga qarshi ish. 

Bu  tenglama  ochiq  sistemalar  uchun  qo’llaniladi.  Termodinamikaning  birinchi  qonuniga 

ko’ra  izolyatsiyalangan  (alohida  olingan)  sistemaning  umumiy  energiyasi  doimo  o’zgarmas 

qiymatga ega bo’ladi. 

[Anatol malijevskґy.Physical chemistry inbrie., 2005 64 bet]