Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

idealizm
nuqtai nazaridan tushuntirib berish antik
davrga – Fukidid va Geradot yashagan davr (mil. avv. V asr) ga to‘g‘ri keladi.
Aflotun
(«Davlat», «Qonunlar» va boshqa asarlarida) jamiyat to‘g‘risidagi idealistik
ta’limotni keng rivojlantirgan. Etatik an’ana undan boshlanib, unga asosan jamiyat
bilan davlatni aynan bir deb tushuntirishga harakat qilingan. Aflotun o‘zining uch
ijtimoiy sinfdan iborat ideal davlatning modelini ishlab chiqqan: «faylasuflar»
(«donishmandlar») davlatni boshqaradilar; «lashkarlar» («qo‘riqchilar»)
qo‘riqlaydilar, ozod mehnatkashlar (dehqonlar, hunarmandlar), shuning-dek qullar
(ular jamiyat va uning tizimdan tashqaridalar) mehnat qiladilar. Aflotun ijtimoiy
taraqqiyotning antik idealistik talqiniga asos soldi. Uning fikricha, ijtimoiy taraqqiyot
jamiyat «g‘oyasini»ning kengayuvi bo‘lib, jamiyat to‘g‘risidagi fikrlar u paydo
bo‘lmasdan avvalroq mavjud bo‘lgan.
Jamiyat rivojlanishining idealistik talqini keyinchalik
Arastu
asarlarida o‘z
aksini topdi («Siyosat», «Etika» va b.). U ijtimoiy tuzumning uch bosqichini
ko‘rsatib berdi: a) oila; b) jamoa; v) davlat. Ularning hammasi bir-biri bilan ierarxik
munosabatdadir. Jamoa – oilalar majmuasi; davlat esa jamoalar yig‘indisidan
iboratdir. SHaxs jamiyat qonunlariga (oila, jamoa, davlatga) buysunishi, o‘z-o‘zini
tarbiyalashi va yaxshilik qilishi jamiyatning qaror topib rivojlanishiga xizmat qilishi
kerak. Davlatga (umuman jamiyatga ham) antik idealistik yondashuvning mohiyati
shundaki, u alohida individga nisbatan birlamchi qaraladi. 
Jamiyatning bunday an’anaviy talqiniga
SHarq mutafakkirlari
ham o‘z
hissalarini qo‘shganlar. Bunga Forobiyning «Fozil odamlar shahri», Beruniyning
«O‘tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar», YUsuf Xos Xojibning «Qutadg‘u bilig»,
Navoiyning «Payg‘ambarlar va donishmandlar tarixi», Amir Temurning «Tuzuklari»,
A.Jomiyning «Iskandarning donishmandlik kitobi» va boshqa asarlarni misol qilib
keltirishning o‘zi kifoya qiladi. Bundan sharq mutafakkirlarining antik davr falsafasi
vorislari ekanliklari ko‘rinib turibdi. Masalan, Ibn Sinoning fikricha, jamiyat uch
sinfga bo‘linishi kerak: boshqaruvchilar, lashkar (harbiy), ishlab chiqaruvchilar. Bu
esa, Aflotunning qarashlarini tasdiqlaydi. O‘z navbatida Forobiyning jamiyatga oid
qarashlari, g‘oyalari Arastuning fikri bilan bog‘lanib, SHarqdagi o‘sha davrning
ijtimoiy-siyosiy sharoitiga moslashtirilgani, rivojlantirilgani ko‘rinib turibdi. SHarq
mutafakkirlaridan Al-Buxoriy («SHoh uchun foydali xabarlar to‘g‘risida kitob»),
Bedil («Bilish»), Mashrab («Devoni Mashrab»), Ahmad Donish («Kamyob
hodisalar») ham o‘z asarlarida jamiyat, davlat, ularni boshqarish va shaxsning o‘rni
to‘g‘risida o‘z fikrlarini yozib qoldirganlar.
XIX asrgacha bo‘lgan davrda jamiyatga oid qarashlarda diniy va idealistik
qarashlar chambarchas holda hukmron bo‘lishiga qaramasdan, Levkipp va

---

Demokritdan tortib to L. Feyerbaxgacha bo‘lgan, yirik mutafakkirlari qarashlarida
ayrim