Mavzu: elektronlarning radiatsion tormozlanishi

I BOB.ZARYADLANGAN ZARRALARNING MUHIT BILAN O`ZARO TA’SIRI

I.1. Radiatsion tormozlanish

Zaryadli zarralar muhit orqali o`tganda atom yadrosi va elektronlar maydonida tormozlanishi natijasida radiatsion yoki tormozlanish nurlanishi deb ataluvchi nurlanish hosil qiladi va o`z energiyasini shu nurlanish hisobiga yo`qota boradi.Radiatsion nurlanish asosan zaryadlangan yengil zarralarda kuchli bo`ladi, chunki zarra qancha yengil bo`lsa, shuncha tez tormozlanadi. Haqiqatan, radiatsion nurlanishda zarraning yo`qotgan energiyasi, elektrodinamika qonuniga asosan, tormozlanayotgan zarra harakatining tezlanishiga bog`liq. Bir xil zaryadli zarralar uchun tezlanish massa kvadratiga teskari mutanosib bo`lgani uchun bo`ladi.

Tormozlanish nurlanishida uzluksiz spektrli rentgan nuri hosil bo`ladi.Shunday qilib, tormozlanish yoki radiatsion nurlanish ko`proq yengil zarralar uchun muhim bo`lgani uchun biz elektronlarning radiatsion nurlanishini

qilgan radiatsion nurlanish spektri ko`rsatilgan. Nurlanish intensivligi nurlanish chastotasiga taxminan teskari mutanosib ravishda o`zgarishi rasmdan ko`rinib turibdi.

Betatron va mikrotron tezlatkichlarda yuqori energiyali gammanurlarning hosil qilish shu biz ko`rayotgan radiatsion nurlanish jarayoniga asoslangandir.

Elektronlar uchun radiatsion nurlanishning kvantmexanik nazariyasini G.Bete va V.Geytler ishlab chiqqan. Turli energiyali elektronlarning tormozlanishida hosil bo`lgan radiatsion nurlanish spektri 4-rasmda ko`rsatilgan.[1] Faraz qilaylik, N( )- chastotasi va oraliqda bo`lgan nurlanishlar intensivligi (fotonlar soni) va - energiyasi elektronning energiyasiga teng bo`lgan nurlanish chastotasi bo`lsin. Bunday holda kvant mexanikasi usullaridan foydalanib, radiatsion yo`qotish uchun quyidagi formulani keltirib chiqarish mumkin:

(13)