Mavzu: Elektromontaj ustaxonasi bilan tanishuv. Texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etish

Download 0,8 Mb. bet 7/36 Sana 10.09.2022 Hajmi 0,8 Mb. #848541

Bog'liq
Maruza el st

Bu sahifa navigatsiya:

• MAVZU: KUCH HABEL LINIYALARINI ISHLATISH VA
• MAVZU: Kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan tarqatish qurilmalarini

A-16	5,1		44		6000
A—25	6,3		68		5500
A-35	7,5		95		4500
A—50	9,0		137		3500
A—70	10,6		188		2500
A—95	12,4		266		2000
A—120	14		323		1500
AS-16	5,4		62		3000
AS—25	6,6		92		3000
AS-35	8,3		128		4500
AS-50	9,9		183		3000
AS-70	11,6		296		2000
AS—95	13,9		431		1400
AS-120	15		524		1400
PS-25	6,8		194		1500-3000
PMS-25	7,8		296		1500-3000
PS-35	9,2		396		1500-3000
PMS-35					1500-3000
PS-50	11,5		632		1500-3000
PMS-50					1500-3000
PS-70						1500-3000
PMS-70						1500-3000
PS-95		12,6		755		1500-3000
PMS-95						1500-3000
PSO-4		4		99		500
PSO-5		5		154		240
PSO-6		6		222		230

Eslatma.1. Simlarning markalaridagi belgilar: A-alyuminiy, AS-po’lat-alyuminiy, PSO-bir simli po’lat, PS-oddiy po’lat, ko’p simli po’lat; PMS-ko’p simli, mis qoplangan po’lat.
Jadvalda kuchlanishi 1 kV gacha bo’lgan havo liniyalarida eng ko’p ishlatiladigan simlarning tavsiflari keltirilgan.
Ovalsimon ulagich (gilg’za)da ulash usuli ko’p simli alyuminiy simlarni ulashda qo’llaniladi. Ulash uchun simlarni ularning kesimlariga qarab tanlangan ulagich (gilg’za)ga kiritiladi va ularning bir-birining qarshisiga, simlarning uchlari ulagich (gilg’za)ning qarshi tomonidagi (chiqish) teshigidan chiqadigan qilib itariladi, so’ngra ulagich (gilg’za) presslanadi, simlarning bo’sh uchlari esa sirtmoqda uchma-uch payvandlanadi.
Simlarni ikkita ulagich (gilg’za)da birga presslab ulash usuli asosan, kesimlari 70 mm² va undan katta bo’lgan ko’p simli alyuminiy simlarni montaj qilishda qo’llaniladi. Ulagich (gilg’za)lar presslash mexanizmlarida presslanadi.
Simlarni oldindan uchma-uch payvandlab oval’ ulagich (gilg’za)larda ulab, keyin ulagich (gilg’za) va simlarni quymasi bilan birga presslash yo’li bilan ulash usuli ko’pincha III va IV darajali muz qoplash rayonlarida joylashgan va liniya simlariga katta shamol kuchlari tahsir qilish mumkin bo’lgan, tayanchlarning oraliqlari katta bo’lganda, ularning o’rtasida havo liniyalarining ko’p simli simlarini montaj qilishda qo’llaniladi.
Simlarni oval’ ulagich (gilg’za)da ustma-ust qo’yib presslash yo’li bilan ulash eng oddiy usul hisoblanadi, bu usul kesimlari 16-50 mm² li ko’p simli simlarni montaj qilishda qo’llaniladi.
Ulagichlar bir xil metaldan ishlangan bo’lishi kerak: mis ulagichlar (SOM)-mis simlar uchun; alyuminiy ulagichlar (SOA)-alyuminiy simlar uchun; po’lat ulagichlar (SOS)-po’lat simlar uchun.
Ochiq ko’p tomirli simlarni boltli qismlar yordamida ham tutashtirish mumkin. Boltli qismlar bilan simlarni faqat tayanchlarda va simlarda mexanik yuklama tahsir etmaslik sharti bilan ulashga yo’l qo’yiladi.
Qismaning boltlari va gaykalarining rez’balariga vazelin yoki solidol surtilishi lozim.
Qisma montaj qilingandan 8-10 kun o’tgach uning boltlarini yana bir bor tortib qo’yish tavsiya qilinadi, chunki simlar elastikligining kamayishi natijasida simlar orasidagi bosim birmuncha kamayadi, bu ular orasidagi kontaktning yomonlashuviga olib kelishi mumkin.
Havo liniyasini simlarini chuvatishda temir yo’l izlarini, avtortransport harakati jadal bo’lgan tosh ko’chalarni, shuningdek qisqa muddatga ham ishini to’xtatib bo’lmaydigan aloqa liniyalarini kesib o’tishga to’g’ri keladi. Bunday hollarda simlarni chuvatish uchun vaqtinchalik o’tish qurilmalari quriladi.

5. 
   MAVZU: KUCH HABEL LINIYALARINI ISHLATISH VA
   

TA’MIRLASH
Reja:
Habel liniyalarini ishlatishga qabul qilish
Habel liniyalarini nazorat qilish va ularning muhofazasini tashkillashtirish
Elektr uskunalarini texnik ishlatish qoidalariga ko‘ra boshqa sohalarning qurilish-montaj tashkilotlari tomonidan qurilib, ener- getika tizimiga ishlatishga topshiriluvchi har qanday kuchlanishli kabel liniyalarini yotqizish va montaj qilish energetika tizimining ishlatuvchi personalining texnik nazorati ostida amalga oshiriladi. Texnik nazoratda ishlarning sifatini tekshirish ta'minlanadi.
Nazoratni amalga oshiruvchi personal barabanlardagi yotqizi- luvchi kabellarning holatini, qo‘llaniluvchi mufta va montaj mate- riallarining sifatini tekshiradi. U yotqizilayotgan kabelni ko‘rik- dan o‘tkazish, kabellarni boshqa kabellar va yer osti inshootlariga yaqinlashish joylarida zaruriy gabaritlarni saqlash, muftalarni montaj qilish singari yopiq ishlarni qabul qiladi.
Kabel liniyasini ishlatishga qabul qilish maxsus komissiya to- monidan amalga oshiriladi. Komissiya a'zolari texnik hujjatlarni tekshiradi va trassani aylanib chiqadi.
Kabel liniyasini ishga tushirish uchun quyidagilar amalga oshiriladi:
kabelning butunligi va uning simlarining fazalanganliginianiqlash;
chekka muftalarda zaminlashning qarshiligini o‘lchash;
himoya qurilmalarini daydi toklar ta'siridan ishlashini tekshirish;
l kV gacha kuchlanishli liniyalarning izolatsiyalarini mega- ommetr, 2 kV va
undan yuqori kuchlanishli liniyalarning izola- tsiyasini esa oshirilgan o‘zgarmas
tok kuchlanishi yordamida sinash;
kabel simlarining aktiv qarshiligi va ishchi sig‘imlarni aniqlash (20 kV va undan yuqori kuchlanishli kabellar uchun).
Moy to‘ldirilgan kabellarni ishlatishga qabul qilishda faqat kabel liniyalarining o‘zidan tashqari liniyada o‘rnatilgan moy bilan to‘l- dirib turuvchi qurilmalar, muftalar uchun kabel quduqlari, tunnel- lar, kanallar, korroziyaga qarshi himoya, signallash va avtomatika tizimi kabi barcha inshootlar majmuasi ham qabul qilinadi.
Habel liniyalarini nazorat qilish va ularning muhofazasini tashkillashtirish
Kabel va kabel liniyalari trassalarining texnik holati surunkali tartibda nazorat qilinadi. Kabel liniyalarini muhofazalash bo‘yicha asosiy tadbirlarga quyidagilar kiradi: kabel liniyalarining trassala- rini davriy tarzda aylanib chiqish va ko‘rikdan o‘tkazish; kabel liniyalarining trassalari va ularning yaqinida qazish ishlariga ruxsat etish va ularni nazorat qilish; aholi va korxonalarning rahbarlariga o‘z xohishiga ko‘ra kabellarni qazib olish va ularga mexanik shikastyetkazish mumkin emasligini tushuntirish.
Kabel liniyalarini ko‘rikdan o‘tkazish davriyligi ularning kuch- lanishi va kabellarning yotqizilish shartlariga bog‘liq holda grafik bo‘yicha amalga oshiriladi. Masalan, shaharlarda yotqiziluvchi takomillashgan yopilmali 35 kV gacha kuchlanishli kabellar tras- salarining ko‘rik davri har 6 oyda l marta; transformatorli va boshqaxonalarning ichidagi chekka muftalarning ko‘rigi
qolgan jihoz- larning ko‘rigi bilan bir vaqtda va h.k. o‘tkaziladi.
Kabel liniyalarining davriy ko‘riklaridan tashqari montyorlar tomonidan tanlash tartibida muhandis-texnik ko‘riklar, suv bo- sish davrlarida va jalalardan so‘ng esa navbatdan tashqari ko‘zdan kechirishlar amalga oshiriladi.
Elektr stansiyalari va podstansiyalarda tunnellar, shaxtalar va kabeli yarimqavatlarda yotqizilgan kabellarning ko‘rigi ishlatuvchi personal tomonidan mahalliy yo‘riqnomalarga asosan amalga oshiriladi. Ko‘rik davrida quyidagilar tekshiriladi: yoritish tizimi va ventilatsiyaning sozligi; tutun hosil bo‘lganda ishlovchi signaliza- tsiyaning ishi va yong‘inni o‘chirish vositalarining mavjudligi; kabellar yotqizilgan xonalar va bo‘lmalar orasidagi yonmaydigan to‘siq va eshiklarning holati; xonalar va kabellar metall qobiqlarining harorati; tayanch qurilmalarining holati; tutashtiruvchi muftalarning po‘lat yoki asbest-sement quvurlar bilan himoyalanganligi; kabellarning chekka muftalari va metall qobiqlari hamda zirhning korroziyaga qarshi qobig‘ining holati; suvning yo‘qligi, drenaj va suvni avtomatik chi- qaruvchi qurilmalarning sozligi; kabellar markalanishining mav-judligi; begona predmet va yonuvchan materiallarning yo‘qligi.
Kabel trassalari a ularning yaqinida qazish ishlarini nazorat qilish. Kabel liniyalarining trassalarida bajariluvchi barcha ishlar kabel tarmoqlarini ishlatuvchi tashkilot bilan oldindan kelishilgan va undan ruxsat olingan holatda amalga oshirilishi mumkin.
Yer ishlarini amalga oshirish joylari kabellarni shikastlashning mumkin bo‘lgan darajasi bo‘yicha ikkita zonaga bo‘linadi:

1. 
   zona — liniyalarning trassasida yoki chekkadagi kabeldan l m gacha bo‘lgan masofada bajariluvchi ishlar;
   
2. 
   zona — chekkadagi kabeldan l m dan uzoq bo‘lgan maso- fada bajariluvchi ishlar.
   

l-zonadagi yer ishlarida ishlatuvchi tashkilotning vakili ishlargaruxsat beradi va butun ish jarayonida ishlarning bajarilishi ustidan uzluksiz nazoratni olib boradi. 2- zonadagi ishlarni nazorat qilishda montyor davriy tarzda ish joyiga tashrif buyuradi. l-zonada amalga oshirilgan ishlar yakunlanganidan so‘ng ochilgan kabellar ishlatuvchi tashkilotning vakili tomonidan ko‘zdan kechiriladi va uning kuzatuvida yotqizilib, ko‘miladi. Ish- larning yakunlanganligi tegishli hujjat bilan rasmiylashtiriladi. Bundan keyin ishlash uchun ochilgan barcha kabellar yuqori kuchlanish ostida sinaladi.
Aholiga ma'lumot berish a ular orasida tushuntirish ishlarini o‘tkazish. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, kabellarga mexanik shi- kast yetkazish ko‘pgina hollarda binolarni qurish va ta'mirlash, sport inshootlarini barpo etish va h.k. hollarda kishilar va tash- kilotlarning yerosti kabellarining o‘tgan joylarini bilmasliklari natijasida sodir etiladi. 1hu sababli kabel tarmoqlarini ishlatuvchi korxona aholini kabel liniyalarini muhofazalash qoidalari va yerosti ishlarini olib borish tartiblari haqida xabardor qilishdan manfaatdordir. Bu maqsadda gazetalarda e'lonlar berish, mahalliy radiotranslatsiya tarmog‘i orqali e'lonlar va plakatli ma'lumot- lardan foydalaniladi.
«Yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlarini muhofazalash qonun- lari» buzilganda va kabellar shikastlantirilganda (shu jumladan, korroziya tufayli daydi toklar ta'sirida) aybdorlar javobgarlikka tortilib, keltirilgan moddiy zarar ular tomonidan
l-S5 kV kuchlanishli kabel liniyalari. Har bir kabel liniyasi uchun tok o‘tkazuvchi simlarning ruxsat etilgan qizish harorati- dan kelib chiqqan holda EUTQda uzoq vaqt davomida ruxsat etil- gan hisobiy yuklamalar belgilangan. Bu yuklamalarga kabel sim- larining quyidagi ruxsat etilgan maksimal yuklamalari mos

qoplantiriladi.
keladi:
Nominal 1himdirilgan Plastmassa
kuchlanishda qog‘oz izolatsiya,

EUTQda keltirilgan yuklamalar bittalik kabelni 0,7—l m chu- qurlikdagi transheyaga yotqizilgan holatida yerning harorati +l5°C, havoda o‘tkaziluvchi kabellar uchun esa, oralaridagi masofa 35 mm dan kam bo‘lmagan (kanallarda — 50 mm dan kam bo‘lmagan) holda havoning harorati +25°C bo‘lgan holatlarga mos keladi.
Biroq kabellar yotqizilgan joydagi real sharoitlar dastlabki sha- roitlardan farq qilishi mumkin. 1hu sababli ishlatishdagi yuk- lamalarni aniqlashda jadvallardan olingan ruxsat etilgan yukla- malar mos koeffitsiyentlarni qo‘llagan holda qayta hisoblanadi. To‘g‘rilovchi koeffitsiyentlar kabellar yerning tagida yonma-yon quvursiz yoki bittadan ortiq kabelning yuklamasini ko‘taruvchi quvurlarda yotqizishda qo‘llaniladi (4.l-jadval).

50. 
    jadal
    

To‘g‘rilovchi koeffitxiyentlarning yerning tagida quvurda va quvurxiz yonma-yon yotqiziluvchi kabellarning xoniga bog‘liqligi

Oralaridagi masofa,mm	Kabellar soni
	l	2	3	4	5	6
l00	l,00	0,90	0,85	0,80	0,78	0,75
200	l,00	0,92	0,87	0,84	0,82	0,8l
300	l,00	0,93	0,90	0,87	0,86	0,85

Kabel joylashgan muhitning harorati o‘zgarganda 4.2- va 4.3-jadvallarda keltirilgan to‘g‘rilovchi koeffitsiyentlar kiritiladi.

2. 
   jadal
   

Yerning haroratiga to‘g‘rilovchi koeffitxiyentlar

harorati, °C	—5	0	5	l0	l5	20	25	30	35	40	45
80	l,l	l,l	l,0	l,0	l,	0,96	0,9	0,8	0,8	0,7	0,73
	4		8	4	0		2	8	3	8
65	l,l	l,l	l,l	l,0	l,	0,95	0,8	0,8	0,7	0,7	0,63
	8	4	0	5	0		9	4	7	l
60	l,2	l,l	l,l	l,0	l,	0,94	0,8	0,8	0,7	0,6	0,57
	0	5	2	5	0		8	2	5	7
55	l,2	l,l	l,l	l,0	l,	0,93	0,8	0,7	0,7	0,6	0,50
	2	7	2	7	0		6	9	l	l
50	l,2	l,2	l,l	l,0	l,	0,93	0,8	0,7	0,6	0,5	0,37
	5	0	4	7	0		4	6	6	4

1imning Yerning amaldagi haroratida kiritiluvchi normal to‘g‘rilovchi koeffitsiyentlar

6. 
   MAVZU: Kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan tarqatish qurilmalarini
   

ishlatish va ta’mirlash.
Reja:

4. 
   Uzish apparatlarida eleqtr yoyi va uni so’ndirish usullari.
   
5. 
   Eruvchan saqlagichlar, ularning vazifalari, asosiy parametrlari.
   
6. 
   1000 V gacha va undan yuqori kommutatsion apparatlarini turlari.
   

Elektr yoyi. Katta kuchlanishli zanjirlar uzilganda kontaktlar orasida tok mavjud bo’lgan xollarda elektr yoyi hosil bo’ladi. Elektr yoyi yuqori haroratga va o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan ionlashgan gazlardan tashkil topgan bo’ladi. Kontaktlar ajralish vaqtida ular orasida potentsiallaming katta farqi hosil bo'ladi vakatta kuchlanganlikka ega bo'lgan elektr maydoni hosil bo’ladi (N □ U L). Bu maydon kontaktlararo bo'shliqdagi erkin elektronlargata'sir qilib, ularga kinetik energiya berib, katoddan anodga qarab harakatlanishiga majbur qiladi. Yoyning hosil bo’lishi va turg’un yonishi

49. 
    rasm. O’zgarmas tokning turg’un yoyidagi kuchlanish U (a) va kuchlanganlik Ye (b)-ning taqsimlanishi.
    

kontaktlar orasidagi ionlashish hodisasiga bog’liq. Uzish apparatlarida quyidagiionlashish faktorlari mavjud:

1. 
   Zarbaviy ionlanish.
   
2. 
   Avtoelektron emissiya.
   
3. 
   Termik yoki issiqlik ionlanishi.
   
4. 
   Termoelektron emissiya.
   

Zarbaviy ionlanishda katoddan anodga harakat-lanayotgan erkin elektronlar yetarli kinetik energiyaga ega bo’lsa gazning neytral molekulalari bilan to’qna- shib, ularning elektronini ajratib yuboradi. Natijada musbat ion hosil bo’ladi va ular ham zarbaviy ionlanishida ishtirok etadi.
Avtoelektron emissiya kontaktlar ajralishining dastlabki vaqtida yuz beradi. Kontaktlar orasidagi masofa hali kichik bo’lgan paytda elektr maydonining kuchlanganligi yuqori bo’ladi va katod yuzasidan erkin elektronlarning uchib chiqishiga sabab bo’ladi.
Bu faktorlar sababli elektr yoyi hosil bo’ladi. Yoy yuqori haroratga ega bo’lganligi tufayli termik yoki issiqlik ionlashishi sodir bo’ladi. Haroratning ko’tarilishi natijasida zaryadlangan zarrachalarning issiqlik harakati ko’payadi va yetarli haroratda neytral molekulalar zaryadlangan zarrachalarga bo’linib ketadi.
Termoelektron emissiya hodisasida haroratning ortishi bilan katod materialidagi elektronlarning issiqlik harakati ortib boradi va yetarli energiyagaega bo’lgan paytda, ular kontaktlar oralig’iga uchib chiqadi.
O’zgaruvchan tokda kuchlanish va tok sinusoida qonuni bo’yicha o’zgaradi, tok kuchlanishdan taxminan 90^o-ga kech qoladi. Yoydagi kuchlanish doimiy emas. Toklar kichikligida kuchlanish yoyni yondirish kattaligigacha ko’tariladi, keyin yoydagi tok ko’payishi va termoionlanish o’sishi sari kuchlanish pasayadi. Yarim davr oxirida, tok nolga yaqinlashganda, yoy o’chish kuchlanishida o’chadi. Keyingi yarim davrda xodisa qaytariladi, agar oraliqni aksionlashtirish uchun choralar ko’rilmagan bo’lsa.
Yoy so’ndirilganda uzgichni kontaktlari orasidagi kuchlanish ta’minlovchi tarmoq kuchlanishigacha tiklanishi kerak. Ammo, zanjirda induktiv, aktiv va sig’imiy qarshiliklar mavjudligi tufayli o’tkinchi jaraen hosil bo’ladi, kuchlanishni tebranishlari paydo bo’ladi, ularni amplitudasi normal kuchlanishdan ancha katta bo’lishi mumkin. O’chiruvchi apparatura uchun ko’rilayatgan qismda kuchlanish qanday tezlik bilan tiklanayatganligi muhim.
Yoyning yonish jarayonida ionlanish hodisasi bilan birga aksionlashish yoki rekombinatsiya, ya’ni zaryadlangan zarrachalarning birlashish hodisasi ham ro’y beradi. Yoy hosil bo’lgan dastlabki paytda ionlashish ko’proq bo’ladi, so’nishga yaqin paytda aksionlashish xodisasi ko’proq bo’ladi. O’zgaruvchan tok zanjirlarida yoyni so’ndirish. O’chirish apparatlarida kontaktlarni ajratibgina qolmay, ular orasida paydo bo’lgan yoyni o’chirish kerak.
O’zgaruvchan tok zanjirlarida yoy toki har yarim davrda noldan o’tadi, bu onlarda yoy o’zi o’chadi, ammo keyingi yarim davrda yana yonishi mumkin. Yoydagi tok noldan o’tishdan oldinroq nolga yaqin bo’lib qoladi, chunki tok kamayganda energiya ham kamayadi, demak, yoy temperaturasi pasayadi va termoionlanish to’xtaydi. Toksiz pauza bir necha yuz mikrosekunddan oshmaydi, ammo yoyni o’chirishda muhim rolga ega. Agar pauza vaqtida kotaktlar ajratilib, yetarli tezlik bilan elektr teshilish bo’lmaydigan masofaga siljitilsa, zanjir juda tez o’chiriladi.
Toksiz pauza vaqtida ionlanishni intensivligi keskin pasayadi, chunki termoionlanish to’xtaydi. Kommutatsiya apparatlarida. undan tashqari, yoy xududini sovutish va zaryadlangan zarralar sonini kamaytirishga qaratilgan sun’iy choralar ko’riladi.
Tok noldan o’tgandan keyin kontaktlar oralig’ini elektr mustahkamligini oshishi, asosan, katodoldi xududni mustahkamligini oshishi hisobiga bo’ladi (o’zgaruvchan tok zanjirlarida 150 1250 V). Bu bilan bir vaqtda tiklanayatgankuchlanish u_t o’sadi. Agar har qanday onda u_tesh. I I tto-ligida oraliq teshilmasa, yoy
tok noldan o’tgandan keyin yangidan yonmaydi. Agar qaysidir onda u" tesh. utik.
bo’lsa, oraliqda yoy qaytadan yonadi.
SHunday qilib, yoyni so’ndirish masalasi kontaktlar oralig’ini elektr mustahkamligi utesh. ular orasidagi kuchlanish utik. -dan katta bo’lishinita’minlashdan iborat.
Kontaktlar orasidagi kuchlanishni tiklanish jaraeni aperiodik (aktiv qarshilikli zanjir bo’lsa), tebranishli (induktivlik va sig’im bo’lsa), bo’lishi
mumkin. Kuchlanishni tiklanish tezligi dutik. Гdt qancha katta bo’lsa, oraliq teshilishi va yoyni qayta yonishini ehtimoli kattaroq. Yoyni o’chirish sharoitlarini yengillashtirish uchun o’chirilayatgan tok zanjiriga aktiv qarshiliklar kiritiladi, bunda kuchlanishni tiklanish xarakteri aperiodik bo’ladi.

Download 0,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: