Mavzu: Ekstraksion qurilmalarda ekstraktorni hisoblash

Markazdan qochma ekstraktorlar.
Agar, ekstraksiyalanayotgan modda parchalanib ketish xususiyatiga ega bo`lsa, jarayonning davomiyligini maksimal darajada qisqartirish zarur bo`lganda, bu turdagi ekstraktorlar qo’llaniladi. Ma’lumki, markazdan qochma ekstraktorlarda jarayon maksimal tezlik bilan amalga oshiriladi. Eritma va erituvchi zichliklari orasida farq juda kichik bo`lganda ham, bunday ekstraktorlarni qo’llash maqsadga muvofiq.

Bu turdagi ekstraktorlar - trubali, kamerali va yupqa qatlamli bo`ladi. 5.60-rasmda trubali, markazdan qochma ekstraktor sxemasi keltirilgan.

Ekstraktor stilindrik baraban 3 dan iborat bo`lib, ichiga qaytaruvchi disk 7 lar o`rnatilgan bo`ladi. Јaytaruvchi disklar barabanni separastion (I, III, V, VII) va ekstrakstion (II, IV, VI) zonalarga bo`ladi. Og’ir faza L kanal 2 va qo’zg’almas stilindr 4 orqali ekstraktorning VI zonasiga uzatiladi. U erdan og’ir faza barabanning pastki qismidan yuqoriga ko`tariladi va halqasimon to`kish kanali 8 orqali chiqariladi. Engil faza G esa, kanal 6 orqali yuqori ekstrakstion zona II ga uzatiladi. Og’ir faza L ga qarama - qarshi yo`nalishda harakat qilib, qurilmaning pastki qismidagi to`kish kanali 1 orqali chiqariladi.

Jarayon natijasida ekstrakstion zonalarda hosil bo’lgan emulsiya teshikli, qaytaruvchi disklar orqali o`tish paytida birinchi bor ajratiladi. Emulsiyaning to`liq fazalarga ajratilishi markazdan qochma kuch ta’sirida separastion zonalarda sodir bo`ladi.

II.3. «Qattiq jism - suyuqlik» sistemasida ekstrakstiyalash

G`ovaksimon qattiq jism tarkibidan bir yoki bir necha komponentlarni ajratib olish jarayoni ekstrakstiyalash deb ataladi.

Qattiq jismdan bir yoki bir necha komponentni selektivlik qobiliyatiga ega bo`lgan erituvchi yordamida ajratib olish jarayoni eritish deb nomlanadi. Ushbu jarayon ekstrakstiyalashjarayonining xususiy holidir.
Kimyo, oziq-ovqat va boshqa sanoatlarda juda ko`p kapillyar-g`ovakli jismlar eritish jarayoni yordamida qayta ishlanadi. Ekstrakstiyalash ishqor, kislota, tuzlar, qand, o`simlik moylar, sharbatlar, vitaminlar, turli dorilar, rangli va nodir metallar va hokazolarni olishda ishlatiladi. Ekstrakstiyalash jarayonida kerakli komponent qattiq fazadan diffuziya yo`li orqali suyuqlik fazaga o`tadi. Buning uchun shu komponentni eritadigan tegishli erituvchi tanlab olinishi kerak. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, ekstrakstiyalash va eritish jarayonlari «qattiq jism - suyuqlik» sistemasida olib boriladi. Ekstrakstiyalash 2 bosqichda o`tadi:
1) komponentning qattiq jismlar ichki qismidan tashqi yuzasiga diffuziya yo`li bilan o`tishi;
2) komponentning diffuziya jarayoni tufayli qattiq jism yuzasidan chegaraviy qatlam orqali suyuqlik fazaga o`tishi. Bu jarayon noturg`un bo`lib, vaqt bo`yicha o`zgaradi.
Eritish jarayonining tezligi faqat ikkinchi bosqichning qarshiligiga bog`liq, chunki birinchi bosqichda qarshilik umuman bo`lmaydi. Shuning uchun, eritish jarayoni ekstrakstiyalashga qaraganda ancha tez boradi.
Sanoat texnologik jarayonlarida erituvchilar sifatida quyidagi suyuqliklar ishlatiladi: suv - qand lavlagidan shakarni, hamda kofe, choyni ekstrakstiyalash uchun; spirt va spirt-suvli aralashmalar liker - aroq damlamasi va pivo - alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish sanoatida; benzin, trixloretan, dixloretan - yog` va efir moylarini ishlab chiqarishda. Undan tashqari, suv va ayrim noorganik kislotalarning eritmalari ham, erituvchi sifatida ishlatiladi. Bunday jarayonlar ishqorlanish deb nomlanadi. Ishqorlanish mineral xom - ashyolarni kimyoviy qayta ishlash yo`li bilan qimmatbaho komponentlarni olish uchun qo`llaniladi.
Eritish jarayoni texnologik sxemalarida filtrlash, bug`latish va kristallash kabi jarayonlardan avval ishlatiladi va u birinchi bosqich bo`lib hisoblanadi.