mavzu: Antik davrda ilmiy tafakkurning paydo bо’lishi va shakllanishi mashg’ulot Reja

-
mayga tо’gri keladi va о’sha vaqtda 
dalaga mol (bo’zoq,) larni haydab chiqarganlar. Kamon oyi (noyabr
-
dekabr) ov 
qilish davriga, sunbula (arabcha «boshoq.») oyi (avgust
-
sentabr) yilning 
dexqonchilikda hosil beradigan eng gо’zal urim
-
terim vaqtiga tо’g’ri keladi. Agar 
moviy samo ovchi qabilalalar tasavvurida ovchilar quvlagan xayvonlar bilan tо’lsa, 
chorva xalqlarida uy hayvonlari va podachilari bilan, dexqonlarda har Xil 
dexqonchilik qurol
-
asboblari bilan tо’la. 
Masalan, slavyanlar yuldo’zlar turkumini omoch, mola, xaskash, chalg’i, 
obkash deb ataganlar. Albatta, ibtidoiy odamlarning yuldo’zlar, Oy va Quyosh bilan 
bog’liq, tushunchalarida har Xil totemistik tasavvurlar ham ma’lum о’rinni 
egallagan. Hozirgacha qorong’u osmonda meteorit kо’chsa, birovning о’limi bilan 
bog’lab, uning «yuldo’zi uchdi» deyilishi bejiz ema
s.
Madaniyat tarixini о’rganuvchi olimlar ibtidoiy odamlarni olovni hosil 
qilishlarida ba’zi jihatlaridan
-
fizik, oziq
-
ovqat tayyorlashda
-
Ximik, davolashda va 
yaralarni bog’lashda 
-
Xirurg , tevarak
-
atrofdagi muhitni, daryo va tog’larni 
bilishda – geograf, barmoq hisobida 
-
matematik, toshbolta va о’q yoyni yasashda 
– Ixtirochi mexanik deb ta’riflaganlar. 
O’zoq о’tmishga qancha chuqur nazar tashlasak, uning sirli sahifalarini 
varaqlasak, bu fikr tо’gri ekanligi isbotlanadi. Ilmning ilk shakli odamning mehnat 
qurollarni ishlab chiqarish va ulardan foydalana bilish qobiliyatidan boshlangan edi. 
Ibtidoiy meditsina va farmakologiya tо’plagan ba’zi bilimlar hozirgacha 
zamondoshlarimizni hayratda qoldiradi. Meditsina tarixi bilan shug’ullanuvchi 
olimlarning fikricha, ibtidoiy ovchilar ma’lum darajada amaliy anatomiya sohasida 
ulardan bir necha ming yil keyin (О’rta asrlarda) yashagan vrachlarga nisbatan 
ancha chuqur bilimlarga ega bо’lganlar. О’rta asrlarda jasadlarni yorib ochish 
taqiqlangan bо’lsa, ibtidoiy tabiblar eng murakkab Xirurgiya yuli bilan bosh 
suyagini kesish (trepanatsiya qilish) yо’llarini yaxshi bilganlar. 
Agar о’tgan asrning boshlarida meditsina fani asosida bosh suyagi 
trepanatsiya gilingan kishilarning 90 foizi halok bо’lgan bо’lsa, bir necha asrlardan 
beri Shimoliy Afrika qabilalaridagi tabiblar amalga oshirib kelayotgan bosh 
suyagini kesish operatsiyasidan deyarli xech kim о’lmagan. Lekin shu bilan bir 
qatorda ibtidoiy qabilalarda vaxshiyona xurofiy usullar ham qо’llanilgan. 
Masalan, ba’zi qabilalarda dori
-
darmon va massaj bilan bosh og’riq 
tо’xtamasa, trepanatsiya usuli bilan yoki bemorning manglayini teshib 
«davolaganlar». Badandagi ortiqcha о’simtalarni olib tashlash, singan joylarni 
to’zatish, qon oqishini tо’xtatish kabi Xirurgiya usullari zо’r mahorat bilan 
bajarilgan. 
Ibtidoiy avstraliyaliklar suyak singanda «shina»dan foydalanishni, 
о’rgimchak uyasi va kul bosib qon oqishni tо’xtatishni, ichni surdirishni va 
qustiradigan vositalarni yaxshi bilganlar. Kо’p qabilalar zahardan baliqni karaxt 
qilish, uq
-
yoyni zaharlash hamda ba’zan davolash maqsadida foydalanganlar. 

---

Janubiy amerikalik indeyetslar ba’zi zaharli о’simliklarni zaharsizlantirib, iste’mol 
qilish yо’llarini ham bilganlar. Ular kauchuk daraxtidan qlizma qiladigan asbob 
Ixtiro qilganlar, sanitariya va shaxsiy gigiena, issiq, va sovuq; gidroterapiya 
usullariga ham, parhez saqlashga ham ahamiyat berganlar. Deyarli har bir qishloqda 
tepalik yonbagriga uyilgan gorda yoki yerda usti teri bilan yopilgan 6yg’ hammomi 
bо’lgan, barcha shimoliy indeyets qabilalari umumiy qoida buо’icha tez
-
tez 
hammomda chо’milganlar. Lekin suvdan qо’rqadigan va mutlaqo chumilmaydigan 
qabilalar (masalan, kube qabilasi) ham uchraydi. 
Jodugarlik, folbinlik va sehrgarlik qancha keng tarqalmasin, ibtidoiy 
odamlar juda kо’p о’simliklarning, hayvon va mineral moddalarning davolash 
xususiyatini ham yaxshi bilganlar. Peruning qadimgi aholisi yovvoyi holda 
о’sadigan XIna daraxtining pustlog’idan bezgak kasalini davolaydigan dori (XInin) 
ni kashf etgan. Ular tamaki chekishni ham davolash vositasi deb hisoblaganlar, har 
Xil zahar va narkotiklardan og’riqni bosish va davolash uchun foydalanganlar. 
Qadimgi boliviyaliklar yovvoyi holda о’sadigan koka nomli mahalliy 
bо’tani ekib ko’paytirganlar va uning bargidan og’riqni bosuvchi dori sifatida 
foydalanganlar. Undan narkotik ichimlik ham tayyorlangan (hozirgi mashhur koka
-
kola va kokain dorisining Ixtirochisi qadimgi Boliviya qabilalaridir).
Tub avstraliyaliklar qirqqa yaqin har Xil davolaydigan о’simliklarni 
bilganlar. Ibtidoiy jamoa to’zumi davrida paydo bо’lgan tabiblar, jodugarlar va 
duoxonlar faqat sehrgarlik, avrash bilan cheklanib qolmasdan, balki ibtidoiy 
farmakologiya qо’lga kiritgan barcha dori
-
darmonlardan ham mohirona 
foydalanganlar. 
Chorvachilik va dehkonchilikning paydo bо’lishi ibtidoiy davrda 
tabiatshunoslik kurtaklarining vujudga kelishiga sabab bо’lgan. Taxminan besh