Yovvoyi piyoz-Loladoshlaroilasiga mansub ikki yillik va koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar turkumi, sabzavot va manzarali ekin. Shim. yarim sharda 500 ga yaqin turi maʼlum. Eng koʻp turlari Oʻrta Osiyo, Kavkaz, Sharqiy Sibirda, kamroq turi Yevropada va Uzoq Sharqda uchraydi. Oʻzbekistonda P.ning doyra piyoz (qirqbarg piyoz), piskom P. (togʻ piyoz), koʻrimsiz piyoz, gʻadir-budur piyoz, havorang P. (gulpiyoz), yovvoyisarimsoq P., sarimsoq P. (sarimsoq), Shubert P.i (choʻchqa piyoz), qoratov piyozi (choʻchqaquloq), novcha piyoz (anzur piyoz), chimyon P., Seversov P. i kabi 15 yovvoyi turi usadi. Asosan, 6 turi — osh P. (vatani Oʻrta Osiyo va Afgʻoniston), batun P. (vatani Sharqiy Sibirning janubi), porey P. (vatani Oʻrta dengiz boʻylari) va boshqa ekib yetishtiriladi.Eng koʻp tarqalgan turi osh P. (A. cepa L.) tuproq unumdorligiga gʻoyat talabchan, sovuqqa chidamli va oʻta namsevar sabzavot ekini. Oʻrta Osiyodantashqari AQSH, Bolgariya, Ispaniya, Misr, Fransiya, Italiya va Yaponiya da koʻp ekiladi. Oʻzbekistonda 2 yillik, ayrim mamlakatlarda 2 va 4 yillik ekin. P. boshlari yapaloq, uzunchoq yoki yumaloq. Tarkibida (navlariga qarab) 2,4—14% qand, 2—13,9 mg% S vitami-ni, efir moyi, bargida esa 19—57,7 mg% S vitamini, shuningdek, A, V,, V2 vitaminlari va 1,3—5,9 mg% A pro-vitamini, limon va olma kislotalar, fitonsidlar va boshqa bor
7-8. Amaliy mashg’ulot: Efir moyli dorivor o`simliklar biologiyasi va ekologiyasini o`rganish (Marmarak, Kalampiryalpiz, Qora zira)
Dars maqsadi:Talabalarni efir moyli o’simliklar va ularning dorivorlik hususiyatlari bilan tanishtirish.
Ish tartibi:Efir moyli ekinlar — efir moylari olish uchun yetishtiriladigan ekinlar guruhi; texnika ekinlari. Ayrim organlari (guli, urugʻi, mevasi, poyasi, ildizpoyasi, bargi va boshqalar) yoki tanasida efir moylari (xushboʻy moddalar) toʻplaydi. Efir moyli ekinlare.ning daraxt, buta va bir va koʻp yillik oʻtlar turlari bor. Ular tropik, subtropik mintaqalarda koʻp tarqalgan, moʻʼtadil iqlimli hududlarda ham ekiladi.
O’zbekistonda efir moyli oʻsimliklarning 50 oilaga kiruvchi 233 turi mavjud, lekin ayrimlari (arpabodiyon, jambil, kashnich, qora zira, yalpiz va boshqalar) maxsus ekiladi. Efir moyli ekinlare. baʼzi turlarining mevasi va bargi tarkibida 1,5% dan 6—7% va undan ortiq efir moyi (atenol, mentol, yevgenol va boshqalar), shuningdek, 11—27% texnik moy bor. Jahon dehqonchiligida Efir moyli ekinlare.dan atirgul, yorongul, lavanda, yalpiz asosiy ahamiyatga ega. Oʻsimliklarning xushboʻyligi efir moylarining miqdori, tarkibi va sifatiga bogʻliq.
Do'stlaringiz bilan baham: |