Mavzu 15-16. Vitamin saqlovchi dorivor o’simliklarni bioekologiyasi Reja

Ishni borishi:

Tabiiy dorivor o’simliklarning tashqi tuzilishi yaxshilab kuzatiladi va barg, poya, novdalari, gullari ko’zdan kechiriladi va ish daftariga dorivor o’simliklarni rasmi chiziladi. Yangi uzilgan dorivor o’simliklardan gerbariylar tayyorlaniladi va gerbariy posporti yoziladi.Gerbariy posportiga o’simlik nomi qachon qayerdan kim tominidan tayyorlanganligi yoziladi.
Yuqorida keltirilgan dorivor o’simliklarning hayotiy shakllari aniqlanib quyidagi jadval to’ldirilibish daftariga yoziladi.

O’simlik nomi	Bir yillik	Ikki yillik	Ko’p yillik	Chalabuta	Buta	daraxt
Jag’-jag’
Namatak
Ismaloq
Bozulbang
Parpi

2-Amaliy mashg’ulot. Dorivor o`simliklarni ekologiyasini o`rganish Mashg‘ulot maqsadi. Mashg‘ulot davomida talabalar dorivor o’simliklarekologiyasini o’rganadilar, dorivorlik hususiyatlari bilan tanishadilar va o‘rganadilar.
Zarur narsalar: O’simlik namunalari, plakatlar, gerbariylar, chizg’ich, gerbariy taxtasi, jadvallar
Ish tartibi –1. Ekologiya-barcha tirik organizmlarning o‘zaro va uni o‘rab turgan tashqi muhit orasidagi munosabatini o‘rganadigan fan hisoblanadi. Bu fanning mohiyatini ochib borishga harakat qilgan. Ekologiya fani grekcha oikos “oykos” so‘zidan olingan bo‘lib, yashash muhiti, yashash joyi degan ma’noni bildiradi. Tashqi muhit deganda tirik organizmni o‘rab olgan barcha abiotik va biotik omillarni tushunamiz. Muhit - quruqlik, havo, suv va yer osti muhitlaridan iborat bo‘lishi mumkin. Tashqi muhit tushunchasidan tashqari yashash sharoitlari degan tushuncha ham mavjud bo‘lib, bu tushunchaga organizmning yashashi uchun zarur bo‘lgan elementlar yoki omillardan yorug‘ulik, issiqlik, suv, oziqlanish elementlari va shu kabilar kiradi. O‘simliklar ekologiyasi 2 ta bo‘limgabo‘linadi. 1. Autekologiya. 2. Sinekologiya. Autekologiya bitta o‘simlikka bo‘ladigan ekologik omillarning ta’sirini o‘rganadi. Sinekologiya esa barcha o‘simliklarga ekologik omillarning ta’sirini o‘rganadi.O’zbekistondatarqalgan dorivor o’simliklar quyidagi ekologik sharoitlarda keng tarqalgan.

1. 
   Cho’l, 2. Adir, 3. Tog’, 4.Yaylov
   

Cho’lda o’sadigan dorivor o’simliklar nisbatan kam. O’zbekiston cho’llarida cherkez, cho’g’on, anabazis, keyreuk, yovshan, kovrak, isiriq, achchiqmiya kabi ko’plab dorivor o’simliklar o’sadi. Cho’lda namlikning tanqisligi tufayli ko’pchilik dorivor o’simliklar erta, mart-aprel oylarida o’sib chiqib qishning dekabrigacha hayotini davom ettiradi.
Adir zonasi ham o’ziga hos dorivor o’simliklar qoplamiga ega. Adir mintaqasining tuprog’I och tipik va bo’z tuproqdan iborat. Adorning tuprog’i cho’l zonasiga qaraganda yumshoq va namlik birmuncha yetarli bo’lishi hamda tuprog’ining unumdorligi bilan farq qiladi. Adirlarda qoqio’t, isfarak, cho’lyalpiz , rovoch, g’azako’t, gulhayri kabi juda ko’p dorivor o’simliklar uchraydi.
Dengiz sathidan 1200-1500 metrdan 2700-2800 metrgacha bo’lgan joylar tog’lar hisoblanadi. Bu yerda o’sadigan daraxt, buta va o’tlarning ko’pchiligi dorivor hususiyatga ega. Tog’larning tuprog’i cho’l va adirlarning tuprog’iga qaraganda ancha yaxshi hisoblanadi. Tog’larda zirk, tog’yalpiz, yalpiz, na’matak, qizilcha, kabi birmuncha dorivor o’simliklar o’sadi.
Dengiz sathidan 2700-2800 metr va undan ham baland bo’lgan barcha yerlar yaylov mintaqasiga kiradi. Bu yerda juda xilma-xil bo’lgan dorivor o’simliklar ayniqsa dorivor o’t o’simliklar ko’p uchraydi. Lekin daraxt va butalar o’sishi uchun sharoit yetarli emas. Ayrim dorivor o’simliklarning tarqalish joylari.

1. 
   Dalachoy:Boltiq bo’yi mamlakatlarda, G’arbiy sibirning o’rmon, o’rmon cho’l hududlarida, O’rta Osiyo va Qozog’istonda uchraydi. 2.Issiq sharoitda aholi yashaydigan yerlarda, ch’ol va yarim cho’lda, begona o’t sifatida ekinlar orasida, hamda tog’ yon bag’irlarda o’sadi.
   

3. Namatak asosan O’rta Osiyo tog’ yon bag’irlarida tog’li tumanlarda, ariq va daryo qirg’oqlarida va yo’l yoqalarida o’sadi.
Jadvalni to’ldiring

Tur nomi	Ekologik hususiyatlari	Tarqalishi	Ishlatilishi