Mavzu №11. Yuqumli ichak kasalliklari, ichak tayoqchasi mikrobiologik xususiyatlari. Ovqatdan zaharlanishni keltirib chiqararuvchi mikroorganizmlar: salmonellez, botulizm

Fermentativ xossasi. Fermentativ xossasiga ko‘ra, faol hisoblanadi. Laktoza, saxaroza, glukoza, mannit, maltozani kislota va gazgacha parchalaydi. Proteolitik xossasiga ko‘ra, indol hosil qiladi. Jelatinani suyultirmaydi. Alohida biovarlari laktoza va saxarozani parchalamaydi.

Toksigenligi. Ichak tayoqchasi liðopolisaxarid tabiatli endotoksin hosil qiladi.

Antigenlik tuzilmasi. Esherixiylar antigenlik tuzilmasiga qarab farqlanadi. Esherixiylarda uch turdagi antigen tafovut etiladi: somatik O—antigeni, yuzaki K—antigeni (kapsula), xivchinli H—antigeni. Somatik termostabil O—antigeni liðopolisaxaridprotein kompleksni (yog‘, oqsil, uglevod tabiatli) o‘z ichiga oladi va u bakteriyaning hujayra devorida joylashgan. O—antigeniga ko‘ra mikrobning 170 turi tafovut etiladi. K — antigeni O — antigeniga nisbatan yuzada joylashgan. Esherixiylarning K — antigeni turlicha: A, B, L va M antigenlari. A va M antigenlari termostabil, ya’ni yuqori haroratga chidamli, B va L antigeni esa chidamsiz. K — antigenining 100 ta guruhi tafovut etiladi. K—antigen agglutinatsiya reaksiyasini qo‘yishga to‘sqilik qiladi: shuning uchun 100°C qizdirilib, ulardan O — antigeni ajratib olinadi. H — antigeni faqat mikroblarning harakatchan turlaridagina uchraydi. Uning 50 dan ortiq turlari aniqlangan. H — antigeni bo‘yicha ajratib olingan kulturani serovariantlari aniqlanadi. Ichak tayoqchasining bu xossasi agglutinatsiya reaksiyasi yordamida aniqlaniladi. Fegovarlari esa bakteriofaglar yordamida sezuvchanligi aniqlanib o‘rganiladi.

Chidamliligi. Ichak tayoqchasi tashqi muhitga ancha chidamli. 55°C harorat ta’sirida 1 soatdan so‘ng, 60°C issiqlik ta’sirida esa 15 daqiqadan so‘ng nobud bo‘ladi. Tuproqda, suvda 2—3 oygacha saqlanadi, sutda esa faqat saqlanib qolmasdan, hatto bo‘linib ko‘payadi. Dezinfeksiyalovchi moddalar (3 % li xloramin, 1:1000 sulema eritmasi) ta’sirida 20—30 da-qi

Patogenligi. Esherixiylarning alohida seroguruhlari hayvonlarda oshqozon-ichak kasalliklarini keltirib chiqaradi. Laboratoriya hayvon-laridan dengiz cho‘chqachalari ichak tayoqchasiga sezgir. Laboratoriya hayvonlarining zararlangan a’zolariga qarab esherixiylar ularda turli xil patologik jarayonlarini keltirib chiqaradi. Masalan, mikroblar teriga yuborilganda yallig‘lanish va abssess, qorin bo‘shlig‘i va venaga yubo-rilganda sepsis, peritonit kasalliklarni keltirib chiqaradi.