|
2.2. Buxoro amirligining Chor Rossiyasi vassaliga aylantirilishi.
General Kaufman o`rta Osiyoni bosib olishni Buxoro amirligini qo`lga kiritish bilan davom ettirishga qaror qildi. Amirlikning harbiy kuchi Qo`qon xonligi bilan uzluksiz olib borilgan urushlar tufayli zaiflashgan edi. Kaufman Turkiston general-gubernatorligi bilan Buxoro amirligi chegaralarini puxta o`rganib chiqib, amir Muzaffarga chegaraning Rossiya mulki foydasiga o`zgartirilgan yangi variantini tasdiqlashni taklif qildi. Amir Muzaffar bu shartnomani imzolashdan bosh tortdi. Shunda Kaufman uni general-gubernatorlik chegaralariga bosib kirishga tayyorgarlik ko`rishda ayblab, 4 mingdan ziyod askardan iborat harbiy otryad to`pladi va 1868-yil aprelda Samarqandnibosib olishga kirishdi, biroq uning amir Muzaffar qo`shinini Samarqandga to`plagan, deb qilgan taxmini tasdiqlanmadi.
Buxoro qo`shinlari Cho`ponota tepaligida yaxshi o`rnashib olgan edi. Samarqandga olib boruvchi uchala yo’1 ham, shuningdek, Zarafshon kechuvi ham buxoroliklar tomonidan to`pga tutildi. 1868-yil 1 -mayda Kaufman tepalikka hujum qilishni buyurdi. Podsho armiyasi askarlarini Buxoro sarbozlari miltiq va to`pdan tinmay o`qqa tutib turganiga qaramay, Zarafshon irmog`idan ko`krak qadar suv kechib, Cho`ponota tepaligiga jadal ko`tarila boshlashdi. Ular shunchalik jadal qamrab kelardiki, sarbozlar chekinishga majbur bo`ldilar. Buxoro qo`shinining ilg`or jangovar qismi tor-mor qilindi.
Keyingi kun Zirabuloq tepaligida ikkinchi jang bo`lib o`tdi. Qanchalik qarshilik ko`rsatmasin, Buxoro amiri qo`shini mag`lubiyatga uchradi. 2-may kuni podsho qo`shinlari Samarqandga jangsiz kirib kelishdi. Kaufman Samarqand bekligini berish, "harbiy xarajatlarni" to`lash va 1865-yildan buyon Turkiston o`lkasida qo`lga kiritilgan barcha narsani Rossiyaniki deb e’tirof etish sharti bilan sulh tuzishni taklif qilib, amir Muzaffarga maktub yo`lladi, biroq javob ololmadi.
General Kaufman nazardan qochirgan kuch mavjud bo`lib, bu — xalq qarshiligi edi. Samarqand yaqinidagi Urgut shahrida xalq lashkari to`plana boshladi. Kaufman polkovnik Abramovni Urgut aholisi huzuriga taslim bo`lish taklifi bilan jo`natdi. Himoyachilar unga javoban miltiqlardan o`qqa tutish bilan javob berdilar. Hujum boshlanib, podsho qo`shinlari otryadlaridan biri shaharga yorib kirishga muvaffaq bo`ldi. Shahar ko`chalari va bog`larida jang boshlanib ketdi. Himoyachilar qattiq qarshilik ko`rsatishar, ko`pincha o`zlari hujumga o`tib, kutilmaganda hujumchilarning orqasida paydo bo`lib qolishardi. Yo`llarda har 120—150 qadamda uyumlar bo`lib, shahar himoyachilari ularning ortiga yashirinishardi. Urgutda podsho qo`shinlari artilleriyasi hal qiluvchi rol o`ynadi, kartech otib, shahar himoyachilariga katta talafot yetkazdi. Kuchlar jihatdan noteng bo`lgan jang kunduzi soat uchda tugadi. Podsho qo`shinlarining ilg`or otryadi shahar qal’asini egalladi va qarshilik to`xtatildi. Urgut himoyachilari mag`lub bo`lishdi, so`ng Kattaqo`rg`on shahri egallandi. Bu paytda aholining Samarqandni ozod etish uchun kurashiga Kitob hokimi Bobobek va Shahrisabz hokimi Jo`rabek boshchilik qilishdi. Ular podsho qo`shinlari uchun kutilmagan bir vaqtda kelib qolishdi. 1868-yil 2-iyunda xalq lashkari otryadlari shaharga kirishdi va samarqandlik qo`zg`alonchilar bilan birgalikda podsho qo`shinlari garnizoni joylashib olgan shahar qaFasiga hujum qilishdi. QaPada qamalda qolganlar yordam so`rab, Kaufman huzuriga ketmaket chopar jo`natishdi. Jami 20 askar jo`natildi, biroq ulardan atigi bir nafari Kaufman huzuriga yetib bordi. Chopar: "Bizni o`rab olishgan, uzluksiz hujum qilishmoqda, talafot ko`p, ko`mak kerak...", deb yozilgan maktub keltirdi. Xabar 6-iyun kuni kechqurun olindi va otryad yordam berish uchun zudlik bilan yo`lga tushdi. Qo`zg`alon qilayotgan xalq qal’ani egallashga urinib, 4-iyundan 7-iyungacha kuniga bir necha martadan hujum qilardi. Ikki tomondan ko`plab talafot berilayotganiga qaramay, otishma to`xtamasdi. Tunda nisbatan sukunat bo`lardi. 8-iyunda qal’a garnizonini qutqarish uchun Kaufman yetib keldi. Yaxshi jangovar ta’lim olgan muntazam qo`shinlar qo`zg`alonchilar hujumini qaytardi. Qo`shinning qolgan qismi Samarqanddagi podsho qo`shinlari garnizoniga yordamga kelgan general Kaufman qo`mondonligi ostidagi qo`shinlar tomonidan Zirabuloq do`nglildarida tor-mor qilindi. Birlashgan qo`shinlar Samarqandni tark etib, toqqa chiqib ketishdi yoki atrofdagi qishloqlarga tarqalib ketishdi. Shaharga yana podsho qo`shinlari kirib kelishdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
