|
Ҷадвали 64
ТаносубисоҳаҳоиасосиихоҷагиихалқиТоҷикистон
Номгӯинишондиҳандаҳо
|
Воҳиди ченак
|
2015
|
2017
|
2018
|
Шумораи аҳолӣ (дарохирисол)
|
Ҳазор нафар
|
8551,2
|
8930,9
|
9121,7
|
Суръати инкишофи ММД
|
ба ҳисобимиёнадаряксол
|
6,0
|
7,1
|
7,3
|
СаҳмисаноатдарММД
Аз он ҷумла:
|
%
|
13,3
|
17,2
|
17,2
|
-саноати гиранда
|
%
|
1,7
|
3,7
|
4,7
|
-саноати коркардкунанда
|
%
|
8,7
|
10,0
|
8,1
|
СаҳмихоҷагииқишлоқдарММД
|
%
|
22,0
|
21,3
|
18,7
|
СаҳмихизматрасонӣдарММД
|
%
|
41,0
|
40,3
|
43,8
|
Сарчашма: Социально - экономическое положение Республики Таджикистан. Агенство по статистике при Президенте Республики Таджикистан.
ДарсолҳоиислоҳотииқтисодӣдарТоҷикистондартаркибибайнисоҳаҳоиистеҳсолӣвағайриистеҳсолӣякқатортағйиротҳобаамаломад. Масалан, ҳиссаишуғлиаҳолӣдарсоҳаҳоиистеҳсолотинеъматҳоимоддӣаз 90% тоба 71% камшуд, дарсоҳаҳоиғайриистеҳсолӣбошад, иннишондиҳандааз 4% тоба 18% зиёдшуд. Ҳисссаишуғлиаҳолӣдарсаноатвасохтмонкамшуда, дарсавдо, фурӯшвазахиракунӣ, қарздиҳӣ, молиявасуғурта, дардастгоҳимақомотиидораҳоидавлатӣваидораихоҷагиҳо, мақомотиташкилотҳоиҷамъиятӣвадигарсоҳаҳоиғайриистеҳсолӣзиёдшудаистодааст.
Боқимондаҳоисистемаҳоиобёрикунӣ, шаҳрҳоикалоназонгувоҳӣмедиҳанд, кихалқи тоҷикдартӯлитаърихибисёрасраихудтавонистааст, хоҷагии халқитарққикардароҳанўздардавраҳоидуритаърихӣташкилкунад: «Тоҷикистон–навиштабудроҳбариэкспедитсияикомплексиисолҳои 30 –юмиАИСССРакадемикН.П.Горбунов–мамлакатиқадимтаринизироаткорӣмебошад, якеазонминтақаҳоемебошад, киҳанӯздардавраҳоиқадимтаринитаърихиинсониятзироатҳоимуҳимтаринимаданиробавуҷудовардааст. ҲамаиОсиё, АвруповақисманҲиндуЧиназмаданиятизироатпарвариитоҷикониқадимистифодамебаранд, кибаҷаҳонусулҳоиинтенсивииобёрикунӣ, заминкоркунӣванавъҳоизиёдирастаниҳорододааст. Тоҷикониқадимнатанҳозироатҳоимаданиробавуҷудовардаинкишофдодаанд, балкибаъзеионҳоротобадараҷаиолӣрасонидаанд…!».
Халқи тоҷик ва сарзамини он дорои таърих, маданият, фарханг, сохтори хоҷагидории қадима мебошад. Баъзе намудхои хоҷагидории инсон аз ҳамин кишвар сарчашма гирифтааст, ки мисоли он фаъолияти хоҷагидории кишоварзӣ (ғаллакорӣ, шоликорӣ), кӯҳкоркунӣ ва ғайраҳо мебошад. Ба хусус маҳсулоти кишоварзӣ, ҳунармандиву косибӣ на фақат дар Осиёи Миёна, балки берун аз ҳудуди он маълум буд.
Мувофиқи маълумотҳои бостоншиносӣқабилаҳои дар марзи муосири Тоҷикистон маскун буда ҳанӯз дар давраи асри санг (10-5 ҳазор сол то милод) ба киштукор машғул буданд. Дар китоби муқаддаизардуштиён«Авесто» (асри 10-6 то милод) оид ба кишоварзӣ, боғдорӣ, обёрии заминҳо, поруандозӣ, чорводорӣ ва кишти алафҳои хуроки чорво маълумотҳои нодир мавҷуданд. Дар замони Кӯшониён (ҳазораи якуми то милод) зироатчигӣ на фақат дар водиҳо, балки мавзеъҳои кӯҳсорро низ фаро гирифта буд.
Тоҷикони қадим ба селексияи халқӣнизмашғулбуданд, ки аз авлод ба авлод идома дошт. Дар натиҷаиселексияихалқӣонҳо навъҳои серҳосили зироат ва зотҳои нави чорворо ба вуҷудоварданд, ки минабъд ба кишварҳои ҳамҷавор паҳн мегардид. Сохтмони аввалин иншоотҳои обёрикунанда (каналҳо, корезҳо) аз ҳамон давраҳои қадим cap шудааст. Шурӯъазасрҳои 7 - 8 осиёбҳоиобӣвасеъпаҳншуданд.
Мувофиқи сарчашмаҳои таърихӣ дар қаламрави ҳозираи Тоҷикистон ҳанӯз асри VI то милод баробари зироату чорво металлургия низ вуҷуд дошт: аҳолии таҳҷоӣ аз конҳо маъдан истихроч карда, металлҳои гуногунро мегудохтанд. Чор ҳазор сол пеш аз Қаромазор сурб, аз Дарвоз тилло, аз Бадахшон лаълу лоҷувард истихроҷ мекарданд. Оид ба инкишофи истихроҷвакоркади маъдан дар ҳудуди имрӯзаи Тоҷикистон сайёҳон ва олимони Юнон, Рим ва Хитой маълумот додаанд. Маркази калони истихроҷимаъданҚаромазор ба шумор мерафт, лекин боқимондаи конҳои қадим аз Исфара, Истаравшан, Балҷувон, Панҷакент ёфт шудаанд. Сокинони Осиёи Миёна на танҳо ба истихроҷимаъдан, балки басохтаниасбобҳоизиёд замонихудшурӯънамуданд. Тибқимаълумоти сарчашмањои таърихї сарбозониОсиёиМиёнагӣсарутанихудробозиреҳпуррапӯшидабуданд. Аспҳоимасагетӣдороизиреҳҳоимахсусбуданд.
Тоҷикониқадим, инчунинбогузаштивақтбаистихроҷитилловунуқрасаркарданд. Азрӯивазнитангаҳоикадимае, китобазамонимоомадарасидааст (8 гртилло/танга), дар хусуси истихроҷиҳаҷмикалонитилловануқратахминмеравад. Тилловануқраасосанролипулробозӣмекард.Мутаассифона, тохтутози муғулҳо ва сипас ҷангҳои байни феодалҳои маҳаллӣ боиси таназзули тамаддуни баланди халқи тоҷиқ гардид.
Баъди ба Россия ҳамроҳ шудани Осиёи Миёна (1868) барои амният ва тараққиёти иқтисодии ин сарзамин каме шароити мусоид фароҳам омад. Дар ин ҷомуносибатҳоиаввалинимолӣ–пулӣбавуҷудомаданд. Тоиндамхоҷагииқишлоқхарактериистеъмолӣдошт. Вале, қатъи назар аз ин, Тоҷикистон асосан чун манбаи истеҳсоли ашёи хом тараққӣ мекард.
Аз рўзњои аввали њамроњшавии Осиёи Миёна ба Русия капиталистони рус ба соњаи саноати кўњї капитали худро гузоштанд. Яке аз аввалин корхонањое, ки аз тарафи онњо кушода шуда буд, ин кони ангиштсанги Фавитский буд. Вай 40 км. љанубу ѓарбтар аз шањри Хуљанд дар Ќоќинсой воќеъ буд, ки соли 1868 ташкил шудааст. Дертар аз ин љо тољирон Петрова ва Иванов низ истењсоли ангиштро оѓоз карданд.
Соли 1909 дар уезди Хуљанд аллакай 9 копияњои ангишсанг амал мекарданд. Копияњои ангиштсанг дар ноњияи Панљакент низ мављуд буд. Аз ин љо соли 1908 9њаз. 800 пуд ангишт истењсол шуд, ки њамагї 35 нафар коргар дошт.
Барои зиёд кардани истењсоли ангишт соли 1914 љамъияти «Шўроб» ташкил шуд. Ба вай ба хаљми 3 млн. 900 њ. рубл капитал људо шуда буд. Ин чамъият устави худро тартиб дода, барои маълум кардани конњои нав ва сохтани роњ аз Шўроб то стансияи Мелников ќарор ќабул шуд. Ин љамъият ба бонкњои давлатї алоќаманд буданд ва аз онњо кредитњои калони пулї мегирифтанд.
Ба ғайр аз истењсоли ангишт истењсоли нафт низ зиёд мешуд. Соли 1905 дуртар аз шањри Конибодом Љамъияти Осиёимиёнагии нафтистењсолкунии Селроња САНТО ба истењсоли нафт оѓоз кард, ки капитали асосии он 500 њ. рублро ташкил мекард. Аз 1 сентябри соли 1910 то 1 сентябри соли 1911 366 њ. 900 пуд нафт истењсол карда, фурўхта шуда буд.
Њамин тариќ, то давраи Инќилоби Октябр дар марзи имрўзаи Тољикистон соњањои ангиштканї, нафтистењсолкунї ва маъдани миси саноати кўњї мављуд буд. Ин соњањо асосан дар ќисмати Шимолии Тољикистон тараќќї ёфта буд. Чунки ин ќисмати Тољикистон дар он даврањо ба њайати Русияи подшоњї дохил мешуд.
Do'stlaringiz bilan baham: |
