Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Ҷадвали 5
Динамикаи шумораи мутлақи аҳолии шаҳрудеҳотиТоҷикистон

Солњо	Шумораи ањолї дар аввали сол, њазор нафар		аз он љумла:			Њиссаи ањолии шањрњо (бо фоиз)			Суръати афзоиши ањолї, бо фоиз
			шахри		дехоти				хамаги	Шахри		Дехоти
1897х	1014,0	69,0		945,0			6,8	0,12			1,9		-0,04
1914	1034,4	95,2		939,2			9,2	1,9			-7,9		1,32
1920	924,0	58,0		866,0			6,3	1,2			7,1		0,7
1923	956,3	71,2		885,1			7,4	1,8			10,1		1,1
1925	990,9	86,3		904,6			8,7	2,1			10,8		1,2
1926х	1032,2	106,0		926,2			10,3	4,0			1,9		4,2
1930	1207,0	114,1		1092,9			9,4	5,3			13,5		4,4
1932	1339,2	147,0		1192,2			11,0	1,5			7,8		0,5
1939х	1484,9	249,3		1235,6			16,8	2,7			17,4		-0,3
1940	1524,7	292,8		1231,9			19,2	3,0			12,2		0,7
1941	1568,8	328,5		1240,3			20,9	-0,4			2,0		-1,1
1950	1509,3	391,0		1118,3			25,9	3,0			8,4		1,1
1951	1554,1	423,7		1130,4			27,3	4,2			5,2		3,8
1952	1619,4	445,9		1173,5			27,5	2,8			6,6		1,4
1953	1665,6	475,2		1190,4			28,5	2,4			7,2		0,5
1954	1705,9	509,4		1196,5			29,9	3,0			7,7		1,0
1955	1757,4	548,4		1209,0			31,2	3,0			5,2		1,9
1956	1808,2	576,7		1231,5			31,9	3,3			4,3		2,9
1957	1868,6	601,6		1267,0			32,2	3,4			3,6		3,3
1958	1932,1	623,0		1309,1			32,2	2,5			3,7		1,9
1959х	1980,5	646,2		1334,3			32,6	3,2			5,5		2,2
1960	2044,8	681,7		1363,1			33,3	3,7			5,6		2,7
1961	2120,2	720,1		1400,1			34,0	4,3			4,8		4,0
1962	2211,6	755,0		1456,6			34,1	4,0			3,5		4,3
1963	2300,2	781,5		1518,7			34,0	3,6			5,2		2,8
1964	2383,4	822,1		1561,3			34,5	3,6			5,6		2,5
1965	2468,8	868,0		1600,8			35,1	3,5			6,1		2,1
1966	2555,9	920,9		1635,0			36,0	3,0			5,6		1,5
1967	2632,5	972,9		1659,6			37,0	3,1			4,4		2,4
1968	2715,1	1016,0		1699,1			37,4	3,4			3,1		3,6
1969	2806,9	1047,4		1759,5			37,3	3,3			2,8		3,6
1970х	2899,6	1076,7		1822,9			37,1	3,1			2,4		3,4
1971	2988,2	1102,8		1885,4			36,9	3,7			4,7		3,2
1972	3100,5	1154,4		1946,1			37,2	3,1			3,3		2,9
1973	3196,0	1192,3		2003,7			37,3	3,0			3,2		2,9
1974	3292,8	1231,0		2061,8			37,4	3,1			3,0		3,2
1975	3396,7	1267,8		2128,9			37,3	2,9			1,6		3,7
1976	3496,6	1288,4		2208,2			36,8	3,0			0,0		4,7
1977	3602,3	1288,9		2313,4			35,8	2,8			0,0		4,4
1978	3703,7	1288,8		2414,9			34,8	2,7			1,7		3,1
1979х	3802,9	1313,6		2489,3			34,5	2,6			1,7		3,1
1980	3902,6	1335,6		2567,0			34,2	2,6			1,8		3,1
1981	4006,3	1359,6		2646,7			33,9	2,7			1,8		3,1
1982	4114,6	1384,5		2730,1			33,6	2,8			2,0		3,2
1983	4231,8	1413,5		2818,3			33,4	2,9			1,9		3,3
1984	4354,4	1441,3		2913,1			33,1	3,0			2,7		3,1
1985	4485,3	1481,0		3004,3			33,0	3,2			2,6		3,6
1986	4630,8	1519,1		3111,7			32,8	3,3			3,1		3,4
1987	4784,9	1566,8		3218,1			32,7	3,2			2,7		3,4
1988	4938,2	1608,8		3329,4			32,6	3,1			2,8		3,3
1990	5243,9	1682,9		3561,0			32,1	2,2			-0,4		3,5
1991	5361,0	1676,6		3684,4			31,3	2,7			1,3		3,3
1992	5505,6	1698,0		3807,6			30,8	1,1			-2,6		2,8

1993	5567,2	1653,5	3913,7	29,7	0,2	-2,4	1,3
1994	5579,7	1613,8	3965,9	28,9	1,0	-1,9	2,2
1995	5633,8	1582,4	4051,4	28,1	1,2	-1,1	2,1
1996	5701,4	1564,2	4137,2	27,4	1,2	-1,0	2,0
1997	5769,1	1548,4	4220,7	26,8	1,8	1,1	2,1
1998	5875,8	1566,2	4309,6	26,6	2,1	1,8	2,3
1999	6001,3	1594,3	4407,0	26,6	2,1	1,9	2,1
2000х	6127,5	1626,0	4501,5	26,5	2,0	2,1	2,0
2000	6128,5	1630,0	4498,5	26,6	2,1	2,2	2,1
2001	6264,6	1670,6	4594,0	26,7	2,2	2,5	2,1
2002	6371,2	1695,4	4675,8	26,6	1,7	1,5	1,8
2003	6487,1	1722,3	4764,8	26,5	1,8	1,6	1,9
2004	6598,8	1752,6	4846,2	26,6	1,7	1,8	1,7
2005	6718,9	1780,2	4938,7	26,5	1,8	1,6	1,9
2006	6842,2	1810,0	5032,2	26,4	1,8	1,7	1,9
2007	6965,5	1838,3	5127,2	26,4	1,8	1,6	1,9
2008	7096,9	1869,8	5227,1	26,3	1,9	1,7	1,9
2009	7250,8	1914,6	5336,2	26,4	2,2	2,4	2,1
2010	7417,4	1973,5	5443,9	26,6	2,3	3,1	2,0
2010х	7565,0	2005,0	5560,0	26,5	…	…	…
2011	7621,2	2020,5	5600,7	26,5	1,2	1,5	1,0
2012	7807,2	2064,8	5742,4	26,4	2,4	2,2	2,5
2013	7987,4	2106,5	5880,9	26,4	2,3	2,0	2,4
2014	8161,1	2170,9	5990,2	26,6	2,2	3,1	1,9
2015	8352,0	2215,5	6136,5	26,5	2,3	2,0	2,4
2016	8551,2	2260,3	6290,9	26,4	2,4	2,0	2,5
2017	8742,8	2300,5	6442,3	26,3	2,2	1,8	2,4
2018	8931,2	2354,2	6577,0	26,4	2,2	1,8	2,3

Дар ҷадвалтосоли 1970 аҳолиимавҷудаовардашудааст.
Х) Дар инљо ва минбаъд маълумотњои барўйхатгирии ањолї оварда мешавад. Маълумотњои соли 1897 аз рўи барўйхатгирии Умумии ањолии империяи Русия дар 9 феврал оварда шудаанд (аз рўи солшумории кўњна 28 - январ); барои соли 1926 бошад, аз рўи барўйхатгирии ањолї дар 17 декабр дар сарњадњои соли 1939 гирифта шудаанд. Аз соли 1939 сар карда маълумотњо мувофиќи сарњадњои муосир оварда мешаванд. Маълумотњои соли 1939 аз рўи барўй-хатгирии ањолї дар 17 январ; солњои 1959 ва 1970 аз рўи барўйхатгирии ањолї дар 15 январ; дар соли 1979 аз рўи барўйхатгирии ањолї - 17 январ; дар соли 1989 аз рўи барўйхатгирии ањолї - 12 январ; дар соли 2000 аз рўи барўйхатгирии ањолї - 20 январ; дар соли 2010 аз рўи барўйхатгирии ањолї ва фонди манзил – 21 сентябр. Дигар солњои боќимонда арзёбии шумораи ањолї бо назардошти маълумотњои љории оморї аз рўи таѓйироти табиї (шумораи таваллуд ва фавт) ва муњољирати ањолї оварда шудааст.
Сарчашма: Агентии омори назди президенти ҶумҳурииТоҷикистон, 1918

Бузургии афзоиши шумораи мутлақи аҳолӣ бо формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:

ки дар ин чо:
афзоиши шумораи мутлақи аҳолӣ дар давоми давраи (t-1),
P_t ва P₁ шумораи мутлақи аҳолӣ мутобиқан дар аввал ва охири давра.
Масалан, чи хеле ки аз ҷадвал маълум аст, шумораи мутлақи аҳолии Тоҷикистон соли 1989 5112000 соли 2000 6259000 ташкил дод. Пас афзоиши шумораи мутлақи аҳолӣ ба:
6259000-5112000=1147000 баробар аст.
Аз ин ҷо бармеояд, ки аҳолии Тоҷикистон дар давоми ин давра 1147000 нафар зиёд шудааст.
Чи хеле ки мебинед, мувофиқи барӯихатгирии аҳолии соли 1989 аҳолии Тоҷикистон 5м.112ҳ.нафарро ташкил дод, ки ин нисбат ба соли 1979 34% зиёд аст. Дар баъзе мамлакатҳо, масалан Россия, нишондиҳандаи динамикаи шумораи мутлақи аҳолӣ манфӣ аст ва дар давраи аз соли 1992 то соли 2000 дар Россия 3,5 млн. нафар аҳолӣ кам шуд.
Саволе ба миён меояд, ки шумораи аҳолӣ чӣ гуна тағйир меёбад, яъне кам ё зиёд мегардад? Шумораи аҳолӣ аз ҳисоби таваллуд ва омадани иммигрантҳо зиёд шуда, аз ҳисоби фавт ва рафтани эммигрантхо кам мешавад. Ҳамин тариқ нишондиҳандаи афзоиши мутлақи аҳолӣ аз 4 унсур вобаста аст: шумораи таваллуд, фавт ва шумораи иммигрантҳо ва эммигрантҳо. Ин 4 унсур 2 равандро ба вуҷуд меорад: афзоиши табиии аҳолӣ ва афзоиши механикии аҳолӣ (ё салдои муҳоҷират). Афзоиши табиии аҳолӣ ин фарқи байни таваллуд ва фавт мебошад, ки мусбӣ ва манфӣ мешавад. Агар таваллуд аз фавт зиёд бошад, афзоиши табиии аҳолӣ мусбӣ ва агар баръакс бошад, афзоиши табиии аҳолӣ манфӣ мешавад.
Афзоиши механикии аҳолӣ ё салдои муҳоҷират ин фарқи байни иммигратсия ва эммигратсия мебошад, ки низ мусбӣ ва манфӣ мешавад. Афзоиши табиӣ ва салдои муҳоҷиратро унсурҳои афзоиши (ё камшавии) шумораи аҳолӣ меҳисобанд.
Нишондиҳандаи нисбии аз ҳама оддӣ ин коэфитсентҳои зиёдшавӣ ва афзоиш ба ҳисоб мераванд. Коэфитсенти зиёдшавӣ ба таносуби шумораи мутлақи аҳолӣ дар охири давра нисбат ба шумораи мутлақи аҳолӣ дар авали давра баробар аст ва бо формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:
k_{зиёдшавӣ} =
ки дар ин ҷо:
P_tшумораи мутлақи аҳолӣ дар охири давра,
P₀ шумораи мутлақи аҳолӣ дар авали давра.
Масалан, шумораи мутлақи аҳолии Тоҷикистон дар соли 1989 ба 5112000 нафар баробар буд, соли 2000 ба 6259000 нафар расид, пас коэфитсенти зиёдшавӣ дар солҳои 1989-2000 ба:
k _{зиёдшавӣ1989-2000} = баробар мешавад.
Шумораи мутлақиаҳолииТоҷикистонсоли 1918 ба 8 931 200 ва соли 2017 ба 8 742 800 баробар буд.
Пас, коэффитсенти зиёдшавӣ ба
8 931 200 ÷ 8 742 800 × 100 = 102,5% баробар буд. Яъне солҳоиохирсуръатиафзоишиаҳолӣкоҳишёфтааст.
Коэфитсенти афзоиш ба таносуби афзоиши шумораи мутлақи аҳолӣ, нисбат ба шумораи мутлақи аҳолӣ дар авали давра баробар аст ва бо формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:
k _афзоиш
Коэфитсенти афзоиши аҳолии Тоҷикистонро бо ин формула низ ҳисоб мекунем:
k _афзоиш =
Коэфитсенти афзоиши аҳолии Тоҷикистон дар солҳои 2017 – 2018 ба 2,2% баробар аст.
Ин вариантҳои оддии ҳисоби афзоиш ва инкишофи шумораи мутлақи аҳолӣ буд.