Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Савол ва супоришњо:
1. Шумораи мутлақи аҳолӣ ва афзоиши шумораи мутлақи аҳолӣчист?
2. Унсурҳоиафзоишишумораимутлақиаҳолӣкадомҳоянд?
3. Мусбӣваёманфӣ будани афзоиши шумораи мутлақиаҳолирочӣгунамуайянмекунанд?
4. Дар Тоҷикистонафзоишишумораимутлақиаҳолӣмусбӣастваёманфӣ? Сабабҳоичуниннамудиафзоишрошарҳдиҳед.
5. Бо истифода аз ҷадвалҳоизамимаикитобкоэффитсентизиёдшавӣвакоэффитсенти афзоиши шумораи мутлақиаҳолироҳисобкунед.
6. Бо истифода аз ҷадвалҳоизамимаикитобафзоишитабиӣвамеханикииаҳолииТоҷикистонроҳисобкунедваонротаҳлилкарда, хулосабароред.


Мавзўи 5. Сохтори демографии ањолии Тољикистон. Таъсири сохтори демографї дар шаклгирии захирањои мењнатї
Наќша:

1. 
   Мафњуми сохтори демографии ањолї
   
2. 
   Сохтори синну солї ва љинсии ањолии Тољикистон
   
3. 
   Сохтори никоњї ва оилавии ањолї, хољагињои хонагї
   
4. 
   Таъсири сохтори демографї дар шаклгирии захирањои мењнатї
   

Ба сохтори аҳолӣ ягон намуди аломат ва хосияте, ки ба ин ё он илм зарур аст, асос шуда метавонад. Чунин хосиятҳое, ки объекти омӯзиши илмҳои гуногунанд, сохтори аҳолиро ташкил мекунанд:
А) Хосияти аскириптивӣ (дар вақти тавваллуд ба қайд гирифта шаванда), ба ин хосиятҳои биологӣ (ҷинс, синну сол, мансубияти этникӣ) дохил мешаванд,
Б) Хосияти иҷтимоӣ: ҳолати никоҳӣ, маълумотнокӣ, ҷои зист, забони модарӣ, шаҳрванди кадом давлат ва ғайраҳо.
В) Хосияти иқтисодӣ: манбаи даромад, тахассус ва ғайраҳо.
Г) Хосияти муҳоҷиратӣ: ҷои таваллуд, чӣқадар дар ҷои додашуда зиндагӣ мекунад ва ғайраҳо.
Д) Хосияти ҳодисаҳои виталӣ (демографӣ): хосиятҳое, ки ба таваллуд, фавт, никоҳ ва талоқ, синни никоҳӣ шумораи кӯдакони зинда таваллудшуда тааллуқ доранд.
Е) Хосияти оила (ё хоҷагии хонагӣ): бузургии оила, хоҷагии хонагӣ, сохтори он.
Сохтори аҳолии дар боло номбаршуда умумӣ буда, демографҳо пеш аз ҳама сохтори ҷинсӣ, синну солӣ ва ҳолати никоҳии аҳолиро меомӯзанд, ки ин сохторҳо ба таҷдиди аҳолӣ таъсири бевосита мерасонанд.
Аз нуқтаи назари илми биологияи муосир ҷинс ин маҷмӯи хусусиятҳои генетикӣ, морфологӣ ва физиологии организм мебошад, ки қобилияти таъмини афзоиши ҷинсиро дорад. Нисбат ба инсон ҷинсро чун маҷмӯи аломатҳои ҷисмонӣ (генетикӣ, морфологӣ ва физиологӣ) репродуктивӣ, рафторӣ, иҷтимоӣ, иҷтимоӣ- психологӣ ва психологӣ маънидод мекунанд, ки мавқеи шахсияти биологӣ ва иҷтимоии инсонро чун мард ё зан муайян мекунад.
Солҳои охир равияи муайянкунии ҷинси биологӣ ва ҷинси иҷтимоӣ ба вуҷуд омадааст, ки охиронашро бо мафҳуми гендер ифода мекунанд. Дар зери мафҳуми гендер маҷмӯи ролҳои иҷтимоиро мефаҳманд, ки мардон ё занон дар ҷамъият иҷро мекунанд
Дар асоси аломатҳои ҷинсӣ сохтори муҳими демографӣ-сохтори ҷинсии аҳолӣ сохта мешавад. Сохтори ҷинсии аҳолӣ ин тақсим кардани аҳолӣ ба саҳми мардон ва занон мебошад. Дар демография 2 усули муайян кардани сохтори ҷинсиро истифода мебаранд: якум ин муайянкунии оддӣ, яъне муайян кардани шумораи мутлақи аҳолӣ ва тақсим кардани он ба саҳми занон ва мардон дар ҳамаи аҳолӣ ё дар гурӯҳҳои алоҳидаи синну солӣ, бо ҳисобифоизёбоҳисобишумораимутлақ. Масалан, мувофиқи маълумотномаи омории Тоҷикистон, дар ҳолати 1 январи соли 2018, саҳми мардон 50,7% ва саҳми занон 49,3%-ро ташкил кард. Лекин ин нишондиҳанда дар гурӯҳҳои алоҳидаи синну солӣ аз ҳамдигар зиёд фарқ мекунад, ки дар ҷадвали поён бо усули ҳисоби таносуби ҷинсҳо оварда шудааст.
Усули дуюми муайян кардани сохтори ҷинсӣ ин таносуби ҷинсҳо, яъне таносуби шумораи мардон бар шумораи занон ва баръакс, таносуби шумораи занон бар шумораи мардон мебошад. Масалан, мувофиқи маълумоти соли 2010 дар тамоми ҷаҳон ба ҳисоби миёна ба ҳар 1000 зан 1015 мард ва ё ба ҳар 1000 мард 988 мард зан рост меомад. Соли 2015 ин нишондиҳанда каме тағйир ёфт ва ба ҳар 1000 нафар зан 1010 нафар мард рост омад. Чунин таносубро бо ҳисоби 100 нафарнизмегиранд, ки дар поён дар омори Тоҷикистоновардашудааст.