Materialshunoslik

erish nuqtasi yoki qotish nuqtasi

deb aytiladi.

Suyuq metallning qattiq holatga o‘tish jarayoni birlamchi

kristallanish  deb ataladi.

11Ba’zi bir metall va qotishmalarda kristallanish jarayoni

tugagandan keyin ham ularning tuzilishida o‘zgarishlar davom

etadi. Bu jarayon ikkilamchi kristallanish deb aytiladi.

Qattiq holatdagi metall tuzilishida yuz beradigan o‘z-

garishlar  allotropik o‘zgarishlar deyiladi.

Ikkilamchi kristallanish jarayoni shundan iboratki, ma’lum

haroratda metallning kristall panjarasi o‘zgaradi. Bu o‘zgarish

vaqtida atomlar qayta guruhlanib, yangi kristall panjara hosil

qiladi. Ikkilamchi kristallanish vaqtida metall xossalarining

o‘zgarishiga sabab mana shundan iborat. Bunday o‘zgarishlarni

metallarga termik ishlov berish jarayonida kuzatish mumkin.

1.3. Metallarning xossalariMetall va qotishmalardan tayyorlangan detallarning ish-

latilishiga qarab ularga turlicha talablar qo‘yiladi.

Metallar quyidagi xossalarga ega:

1) fizik xossalar;

2) kimyoviy xossalar;

3) mexanik xossalar;

4) texnologik xossalar.

Metallarning fizik xossalariga ularning rangi, solishtirmaog‘irligi, elektr o‘tkazuvchanligi, magnit xususiyati, issiqlik o‘t-

kazuvchanligi, issiqdan kengayishi, issiqlik sig‘imi kiradi.

Metallarning kimyoviy xossalariga ularning oksidlanishi,

eruvchanligi, korroziyaga chidamliligi kiradi.

Metallarning mexanik xossalari bu ularning mustahkamligi,qattiqligi, egiluvchanligi kabi xossalaridir.

Metallarning texnologik xossalari – quyiluvchanlik, kesi-luvchanlik, payvandlanish, bolg‘alanuvchanligi, toblanuv-

chanligi, oquvchanligi va boshqalar.

Metallarning fizik xossalari

Metallarning rangi shaffof bo‘lmaydi. Har bir metall o‘ziga

xos yaltiroqlik va rangga ega. Mis — qizil, rux — kulrang, temir —

kumushsimon rangda va hokazo bo‘ladi.

Solishtirma og‘irligi — moddaning hajm birligiga to‘g‘ri ke-ladigan massasining miqdori bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi:

γ = P/V (gr/sm

3).

12

Metallarning solishtirma og‘irligi D. I. Mendeleyev davriy

sistemasida berilgan.

Erish harorati. Metallarning batamom suyuq holga o‘tadi-

gan harorati