Materialshunoslik

kristall

panjara deb aytiladi (4-rasm).

Rentgen nurlari yordamida

olib borilgan tekshirishlar shuni

ko‘rsatadiki, aksari metallarning

kristall panjaralari quyidagicha

ko‘rinishda bo‘ladi (5-rasm):

a

b

9• markazlashgan kub panjara;

• yoqlari markazlashgan kub panjara;

• geksagonal panjara.

1. Markazlashgan kub panjara. Bunda kristall panjaraningo‘zida 9 ta atom bo‘lib,  8 ta atom kub burchaklari uchlarida,

1 ta atom esa kubning markazida joylashgan. Bunday panjara

temir, natriy, xrom va boshqa metallarga xos.

2. Yoqlari markazlashgan kub panjara. Element uyasida 14ta atom joylashgan bo‘lib, 8 ta atom kub uchlarida, 6 ta atom esa

kub tomonlari markazlarida joylashgan. Bunday kristall panjara

aluminiy, qo‘rg‘oshin, oltin, nikel va boshqa metallarga xosdir.

3. Geksagonal panjara (olti yoqli prizma). Metall atomla-rining 12 tasi prizma burchaklarining uchida, 3 tasi esa

prizmaning o‘rta ko‘ndalang kesimida, 2 tasi prizmaning yuqori

va ostki yuza markazlarida joylashgan. Bunday metall panjara

magniy, rux, titan va boshqa metallarga xosdir.

Metallarning xossalari kristall panjara xiliga, atomlarining

diametriga hamda atomlar orasidagi masofaga qarab o‘zgaradi.

Kristall moddalarning atomlari fazoviy panjarada ma’lum

tartibda joylashgan bo‘lib, bu moddalar muayyan erish ha-

5-rasm. Metallar kristall panjaralarining turlari.

Markazlashgan

kub panjara

Yoqlari markaz-

lashgan kub

panjara

Geksagonalpanjara

10roratiga egadir. Kristall moddalarga barcha metallar va ularning

qotishmalari misol bo‘la oladi.

Kristall moddalarning fazoviy panjarasida atomlar bir tekis

va ma’lum tartibda joylashadi, bunda ularning xossalari har xil

bo‘ladi, chunki atomlar orasidagi masofa o‘zgaradi.

Elementlar atomlarining o‘lchamlari juda kichik, ularni

o‘lchash uchun angstrem birligi ishlatiladi.

1  A° = 0,00000001 sm.

Kristall panjarani tashkil etgan atomlar markazlari ora-

sidagi masofa qiymati ham juda kichik bo‘ladi. Har bir metall

o‘ziga xos kristall panjaraga ega.

Atomlarning muayyan tartibda joylashishi natijasida hosil

bo‘ladigan geometrik jihatdan to‘g‘ri shakl