Matematika oqíTÍw metodikasí


III. Sabaqlıqtıń tiykarǵı ózgeshelikleri



Download 6,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/137
Sana04.06.2022
Hajmi6,19 Mb.
#634844
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   137
Bog'liq
1 Matematika o‘qitish metodikasi P

III. Sabaqlıqtıń tiykarǵı ózgeshelikleri
1. Sabaqlıq sabaqlar boyınsha dúzilgen (hár bir betke bir sabaq). 
Hár bir bette jańa sabaqta qaralıwı kerek bolǵan jańa material ǵana 
berilgen bolmay, al ilgeri ótilgenlerge tiykarlanǵan material da 
berilgen boladı. Bunda sabaqlıq avtorı óz aldına hár bir jańa 
máseleni qaraw ushın aldınnan tayarlıq kóriwdi hám sistemalı 
tárizde ilgeri berilgen bilimlerdi rawajlandırıw, tereńlestiriw hám 
bekkemlewdi, qáliplestirip atırǵan bilim hám uqıplılıqlardı da 
puxtalastırıwdı maqset etip qoyǵan. Biraq sabaqlıqta hár bir sabaqqa 
mólsherlengen ulıwma oqıw wazıypası anıqlanbaydı, sebebi sabaqta 
tiykarǵı orındı kórsetiwler, baqlawlar, didaktikalıq materiallar 
menen birge baspa tiykarlı dápterlerde ótkerilip atırǵan ámeliy 
jumıslar iyelewi kerek. Bul jumıslardıń mazmunı sabaqlıqta aytıladı, 
biraq olardıń sanı hám túrin hár bir sabaqqa tayarlıq kóriwde 
balalardıń tayarlıqların, klastıń jumıs kelbeti hám sol sıyaqlılardı 
esapqa alǵan jaǵdayda oqıtıwshı anıqlaydı. 
Bunda «hár bir bet bir sabaq» degen ulıwma qaǵıydadan shetlep 
ótiw de boladı. Mısalı, jup betler (kitap «razvorotları») derlik 
hámme waqıt súwret syujetleri menen birlestirilgen boladı (mısalı, 
«mektep», «oyın xanası», «oyın maydanshası», «úy», «kóshe», hám 
sol sıyaqlılar), kóbinese bul betlerdegi súwretler berilgen oqıw 
materialınıń teması menen de birlestirilgen boladı. Oqıtıwshı 
sabaqlıq dúzilisiniń bul ózgesheliginen paydalanıp, klasta anaw 
yamasa mınaw materialdı úyreniwge eki sabaq ajıratıw zárúr 
emesligin, oqıwshılar bul másele boyınsha kerekli orentir ala biliwin 
139


kóre alsa, eki bet materialınan bir sabaqta paydalanıwı múmkin. 
Yamasa eger oqıtıwshı kitaptıń ayırım razvorotı boyınsha (mısalı, 6-
7, 8-9 betler hám t.b.) 2 sabaq ótilgennen keyin qaralıp atırǵan 
materialda jáne úzilis zárúrligin kórse, ol ańsat ǵana sabaqlıqtıń sol 
betlerindegi materiallardan paydalanıp, jáne bir bekkemlew sabaǵın 
ótkeriw 
múmkin. 
Ózara 
baylanıslı 
máseleler, 
sorawlar, 
tapsırmalardıń sabaqlıq qosımsha betlerine jaylastırılıwı olardı 
salıstırıwdı ańsatlastıradı. 
2. Kitaptıń jańa material menen tanıstırıw bekkemlew sistemasın 
anıqlawshı qosımshalardan tısqarı, sabaqlıqqa óz matematikalıq 
mazmunına qarap qızıqlı yamasa jarıs, ayırım waqıtları bolsa 
didaktikalıq oyınlar ótkeriw imkaniyatın beriwshi tiykarǵı 
materialdı óz ishine alǵan 18 (36 bet) qosımsha - jup bet kiritilgen. 
Kitapqa kiritilgen qosımshalardıń tiykarǵı wazıypası ótilgenlerdi 
bekkemlewden ibarat. Olardan hár qıylı paydalanıw múmkin: bir 
waqıtları tema boyınsha bekkemlew sabaqlarında paydalanıladı, bir 
waqıtları bolsa bul qosımshalardıń ayırım shınıǵıwları ótilip atırǵan 
qálegen sabaqqa kiritiliwi múmkin. Qaralıp atırǵan mashqalalardıń 
ayırımlarında berilgen qızıqlı shınıǵıwlar hám oyınlardıń 
mazmunınan oqıtıwshı úlgi sıpatında paydalanıwı múmkin, olardan 
paydalanıp, oqıtıwshı jıl dawamındaǵı sabaqlarǵa mólsherlengen 
sonday tapsırmalar hám shınıǵıwlardı ańsat ǵana dúziw múmkin. 
Kitaptıń tárbiyalawshı áhmiyetin kúsheytetuǵın bul betleriniń kerekli 
ózgesheligi sonda, olardıń kópshiligi ulıwma xalıq bayramları 21-
mart, Jańa-jıl, 8-mart hám sol sıyaqlılarǵa baǵıshlanǵan. Bunı 
umıtpaw kerek hám tiyisli materialdı óz waqtında, tiyisli sánelerge 
baylanıstırıp úyreniw kerek. 
Qarap shıǵılǵan mashqalalı tapsırma oqıwshılardıń jas 
ózgesheliklerine sáykes kelip ǵana qoymastan, al olar menen 
islewdi túrlendiriw menen birge matematika shınıǵıwlarına qızıǵıw 
oyatadı. Sonıń menen birge, hár qanday jaǵdayda da bul aylanıwǵa 
ermek dep qaramaw kerek, olar sabaqlıqtıń basqa betleri sıyaqlı 
matematikalıq mazmun menen bayıtılǵan, oqıw wazıypalarına 
beyimlestirilgen. 
Sabaqlıqtıń qosımshalarında berilgen tapsırmalar, sorawlar, 
logikalıq xarakterdegi shınıǵıwlar materialınan balalar menen 
140


ótkeriletuǵın sabaqtan tıs jumıslarda da, kesheler tayarlawda hám 
taǵı basqalarda da paydalanıw múmkin.
3.Kitapta pútin oqıw materialın beriw ózgeshelikleri altı jaslı 
balalardıń jas ózgeshelikleri hám olardıń oqıtıwǵa tayarlıq 
dárejelerin esapqa alıw zárúrligi kitapta pútin oqıw materialın beriw 
menen túsindiriledi. Onıń betlerine tekstli material bir qansha keyin 
kiritilgen, sol sebepli kitaptıń derlik pútin mazmunı onda hár qıylı 
súwretler hám matematikalıq jazıwlar járdeminde beriledi, bul 
jazıwlar balalardıń sanlar hám ámeller, tiyisli сifrlar hám belgiler 
menen tanıstırılıwına qarap áste-aqırın kiritiledi hám qıyınlastırılıp 
barıladı. 
Sabaqlıqta hár qıylı súwretler berilgen: oyın xanası, úy, mektep, 
shańaraq, kóshe, kóshe háreketi qaǵıydaları hám sol sıyaqlılar. 
Mazmunlı súwretler boyınsha qısqa sáwbetler ótkeriw kerek, bunda 
matematikaǵa tiyisli sorawlar háreketin oylap kóriw maqsetke 
muwapıq boladı. Bunday sorawlar sabaqtı janlandıradı, balalarǵa óz 
pikirlerin aytıw, neniń súwreti islengenin kóriw imkaniyatın beredi. 
Bir waqıtları ámeliy jumıs shólkemlestiriw ushın didaktikalıq 
material tayarlaw zárúr boladı. Eger sabaqlıq súwretinde qanday da 
bir kórgizbeli-qollanba (mısalı, сifrlı kartochkalar, sızǵısh hám t.b.) 
súwretlengen bolsa, sabaqqa tayarlanıwda oqıtıwshı sonday 
qollanbalardan paydalanıwdı názerde tutıwı kerek; eger shaqmaqlı 
qaǵazda jazıw yamasa súwret úlgileri berilgen bolsa, dápterde soǵan 
sáykes jumıs orınlawdı oylap kóriw zárúr. Jup súwretler 
predmetlerin, súwretlerdi salıstırıwǵa baylanıslı jumıslar ótkeriw 
kerekligin bildiredi. 
Hár qashan súwretti sol súwret penen birge keletuǵın 
matematikalıq jazıwǵa sáykes keltiriw kerek, sebebi bul jazıw 
súwrettiń wazıypasın ashıp kórsetedi. Bunı sabaqlıqtıń bir beti 
úlgisinde kórsetemiz. Balalardı 7 sanı 7 сifrı menen tanıstırıwǵa 
baǵıshlanǵan 40-bette joqarıdaǵı mazmunlı súwret astında eki 
6+1=7, 7-1=6 jazıwı turıptı. Bul súwret aldınǵı sanǵa 1 di qosıw 
menen 7 sanın payda qılıwdı (aldınǵı san 6 nı 7 den 1 di alıw menen 
payda etiwdi) qarawǵa qaratılǵanlıǵın bildiredi. Sanlar payda 
bolıwın 
syujetli 
súwretler 
menen 
túsindiriwden 
maqset 
matematikanıń turmıs penen baylanıslılıǵın, matematikalıq 
141


proсeslerdiń turmısta ushırasatuǵının kórsetiwden ibarat. Bul 
jaǵdayda súwret boyınsha másele dúziw talap etilmeydi. 
Sabaqlıqta 
ólshew 
menen 
baylanıslı 
ámeliy 
jumıs 
shólkemlestiriwdi talap etetuǵın súwretler de bar (mısalı, 41 hám 
basqa betlerge qarań). Balanıń ózi ólshew poloskaları, keyinirek 
bolsa sızǵısh penen islemese, oǵan ólshew ideyası túsinikli 
bolmaydı. 
Sabaqlıq jumısta belgili metodikalıq basqıshlardı belgileydi. 
Mısalı, sabaqlıq máseleler ústinde islewde áste-aqırın tolıq 
kórsetpelerden (balalar barlıq predmetlerdi sanay alatuǵın bolǵanda)
tolıq emes (máselede berilgenlerden biri san kórinisinde, basqası 
bolsa súwret kórinisinde berilgende, ekewlep berilgenler san 
kórinisinde ańlatılǵanda) kórsetpelilikke ótiwdi rejelestiredi. Bul 
máseleler sheshiwde predmetlerdi qayta sanawdan qosıp sanawǵa 
ótiwdi bildiredi (bala 3 сifrı jazılǵan bir qutı konfetti hám 2 bólek-
bólek konfetti kóredi, ol 3 deydi hám esaptı dawam ettiredi «tórt», 
«bes», «hámmesi 5 konfet»). 
Qayta sanawdan qosıp sanawǵa ótiw máseleler sheshiwde ǵana 
emes, sonıń menen birge mısallar sheshiwde de júz beredi. Balalar 
qosıw hám alıwdı sanlar qatarına tiykarlanıp orınlaydı. 
Aldın arnawlı úyreniw úlgisi bolǵan сifrlar hám belgiler endi 
áste-aqırın kórgizbe materialı bolıp qaladı. Jazıw ámel orınlaw ushın 
tayanısh bolıp qaladı. Mısalı, qosıwda sanlardıń orınların almastırıw 
usılı úyrenilgennen keyin sabaqlıqta usı kórinistegi jazıw usınıs 
etiledi:
4+6=10, 6+4=10 
Islenip atırǵan mısaldıń astına sızıq sızıp qoyılǵan, onıń astında 
bolsa «járdemshi» mısal berilgen bolıp, balalar bul mısaldan 
paydalanıp hám úyrenilgen usıldı qollanıp, birinshi mısaldı sheshiwi 
múmkin. 
4.Baslawısh mektep ushın arnalǵan barlıq matematika 
sabaqlıqları sıyaqlı altı jaslı balalardıń 1-klasqa arnalǵan sabaqlıq 
kursın maqsetke muwapıq tańlanǵan máseleler hám sorawlar ashıp 
beredi. Oqıtıwshı shınıǵıwlar sistemasınıń barlıǵın pútinley qıyalına 
keltire alıwı, olardıń kurstaǵı hám hár bir sabaqtaǵı ornın kóre alıwı 
kerek. Bul shınıǵıwlar ishinde esaplaw kónlikpelerin puxtalawǵa 
baǵdarlanǵan shınıǵıwlar ayrıqsha orın iyeleydi. 
142


Sonıń menen birge, esaplawǵa tiyisli shınıǵıwlardı tańlaw 
salıstırıwlar, baqlawlar ótkeriw, ulıwmalastırıw imkaniyatın ashadı. 
Mısalı, 46-bette mısallar berilgen: 
9+1, 8-1, 3+2, 10-1, 8+1, 5-3. 
Olardan ayırımları (II baǵana) sanlar qatarı qásiyetlerin qarawǵa 
material beredi, basqaları bolsa qosıw menen alıw arasındaǵı ózara 
baylanıslardı túsiniwge tayarlaydı. Oqıtıwshı sabaqta awızeki islew 
ushın soǵan uqsas shınıǵıwlar dúziwi múmkin. 
Sabaqlıq balalar alatuǵın bilimlerdi sistemaǵa salıw hám 
ulıwmalastırıwdı názerde tutadı. Mısalı, 2 ni qanday payda etiw (2-
bul 1 hám 1), 3 ti qanday payda etiw (3-bul 2 hám 1) di balalar 
birinshi sabaqtan baslap-aq kórgizbeli materialda qaraydı. 
9+1, 10-1 kórinisindegi qosıw hám alıw jaǵdayların qarawda 
balalar bilimleri sistemaǵa salınadı hám ulıwmalastırıladı, bunda 
kórsetpelilik forması olardı sistemalastırıw imkaniyatın beredi: jumıs 
aldın syujetli súwretke tayanıp orınlanadı, keyin bolsa áste-aqırın 
abstrakt materialǵa (kubiklerge, sheńberlerge) ótiw ámelge asırıladı 
yamasa bir neshe sabaq dawamında balalar 3 sanın qosıw (alıw) 
usılın úyrenedi, sonnan keyin bolsa ulıwmalastırıwshı jumıs 
orınlanadı, 3 sanın qosıw hám alıwǵa baylanıslı mısallar izbe-iz 
sheshiledi, daralap sheshiledi, ekewlep sheshiledi hám t.b. 
Sabaqlıqtıń kóp ǵana shınıǵıwlarına bir márte emes kóp 
mártelep muráját etiw múmkin. Mısalı, qosıw hám sanlar quramına 
baylanıslı kestelerden tiyisli jaǵdaylardı (nátiyjeni tabıw múmkin) 
eslep qalıw basqıshında da, kesteni bilgenin tekseriw ushın da (eger 
oqıtıwshı shep baǵana yamasa joqarı qatardı jasırsa: 7-bul 4 hám 
neshe? 6-bul 5 hám neshe? yamasa 3 hám 5, 3 hám 4 nege teń? hám 
t.b.) paydalanıladı. 
5.Sabaqlıqta 
balalardı tekstli arifmetikalıq máselelerdi 
sheshiwge úyretiwge baǵdarlanǵan kem-kem qıyınlasıp barıwshı hár 
qıylı shınıǵıwlar sisteması ayrıqsha orın iyeleydi. Biraq bul «tekstli» 
máseleler sabaqlıqta aldın tekst penen emes (ele balalar oqıwdı 
bilmegenligi sebepli), súwretler menen ańlatılǵan. Oqıtıw nátiyjeli 
bolıwı ushın bul súwretlerdiń wazıypaları hám olardıń 
ózgesheliklerin jaqsı túsiniw kerek. Sol qatnas penen eń aldın sonı 
aytıp ótiw kerek, hár qanday jaǵdayda da birinshi waqıtlarda 
súwretlerden tekstti oqıtıwshınıń ózi aytatuǵın máselelerge tiyisli 
143


súwretler kórinisinde paydalanıw kerek. Bul jaǵdayda súwret 
balalarǵa másele mazmunın ózlestiriwge járdem beredi hám onı 
sheshiwde kórgizbeli tayanısh boladı. Balalardı súwretlerge qarap 
ózbetinshe máseleler dúziwge tartıw oqıtıwshınıń gezektegi 
basqıshlarında, buǵan olar jeterlishe tayar bolǵanınan keyin ǵana 
múmkin boladı. Sabaqlıqtaǵı súwretler máseleler ústinde islewdiń 
belgili metodikasın sáwlelendiredi, bul jumıstıń tiykarǵı basqıshların 
belgilep beredi: tolıq predmet kórgizbelilikten (berilgenler 
predmetlerdiń say gruppaları kórinisinde súwretlengen hám másele 
sorawına predmetlerdi sanaw menen juwap alınatuǵın bolsa) tolıq 
emes predmet kórgizbelilikke (predmetler gruppası kórinisinde tek 
bir maǵlıwmat súwretlengende, ekinshisi bolsa san menen 
berilgende sabaqlıqtıń basqa súwretlerine qarań) áste-aqırın ótiledi. 
Bul jaǵdayda juwap ápiwayı sanaw menen alınbaydı, biraq 
sheshiwde berilgen sannan paydalanıw uqıplılıǵı talap etiledi. 
Haqıyqatında da, kórgizbelilik másele mazmunın, onıń formulasın 
túsiniwge járdem beriwshi illyustraciya bolıp qaladı, máseleni 
sheshiw ushın bolsa sanlar menen ámeller orınlawǵa tuwra keledi 
(sabaqlıqtıń basqa betlerine qarań). Sabaqlıqtaǵı súwretlerdiń bul 
hám basqa ózgesheliklerin balalar jumısların shólkemlestirip hám 
basqarıp, esapqa alıw kerek. 
Tómendegi sabaqlarǵa baylanıslı usınıslarda máseleler ústinde 
islew metodikası haqqında tolıǵıraq pikir júritiledi. 

Download 6,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish