Matematika oqíTÍw metodikasí

10 ISHINDE SHÍNIǴÍWLAR ÓTKERIW METODIKASÍNÍŃ 
ULÍWMA MÁSELELERI 
I. 1-klasta matematika menen shuǵullanıwdıń tiykarǵı 
oqıw-tárbiyalıq wazıypaları 
1-klass programması bunnan keyingi tálim tiykarlanatuǵın 
kerekli bilimler, uqıplılıqlar hám kónlikpeler qáliplestiriwdi názerde 
tutadı. 1 - klasta san, sanaq, qosıw hám alıw ámelleri haqqındaǵı 
túsinikler qáliplesiwi, sanlar qatarı ańlı ózlestiriliwi kerek (balalar 
qatardaǵı hár bir san qanday payda bolıwın ózlestiriwi, sanlardı 
salıstırıwdı úyrenip alıwı kerek). Qosıw hám alıw usılların ańlı 
ózlestiriwge ayrıqsha itibar beriw kerek.
1-klasta oqıtıwdıń nátiyjesi 10 ishinde sanlardı qosıw kestesin, 
sol sanlar tiyisli jaǵdayların alıwdı ańlı hám puxta ózlestiriwdi 
hámde bul ózlestiriwdi avtomatizmge shekem jetkeriwden ibarat 
bolıwı kerek. Balalar 3+6=9 ekenin, 9 bul 4 hám 5 ekenin, 9-6=3, 
sebebi 3 hám 6 ekenin awızeki biliwi kerek.
Bunnan tısqarı, balalar 20 ishinde predmetlerdi sanay alatuǵın, 0 
den 20 ǵa shekem bolǵan sanlardı oqıy alatuǵın hám jaza alatuǵın, 
olardıń onlıqlar hám birliklerden ibarat quramın biliwi (12 bul 1 
onlıq hám 2 birlikten ibarat ekenin, 1 onlıq hám 7 birlik bul 17 
ekenin biliwi) kerek, 20 ishinde qosıw hám alıwǵa baylanıslı 
mısallardı (10+6, 13-3, 16-10) sheshe alatuǵın bolıwı kerek. 
Bunnan tısqarı, balalar qosındını, qaldıqtı tabıwǵa baylanıslı, 
berilgen sandı bir neshe birlik arttırıw yamasa kemeytiwge baylanıslı 
máselelerdi sheshiwdi úyrenip alıwı kerek. Pútin jıl dawamında 
balalardıń keńislik túsiniklerin anıqlaw hám keńeytiwge baylanıslı, 
olardıń «artıq», «kem», «sonsha» qatnasların túsiniwin anıqlaw hám 
keńeytiwge baylanıslı, predmetler uzınlıqların (aldın qálegen 
uzınlıqtaǵı ólshew poloskası, keyin uzınlıǵı 1 santimetr bolǵan 
poloska járdeminde) ólshew menen baylanıslı bolǵan, kesindi 
uzınlıǵın (pútin santimetrlerde) sızǵısh penen ólshew hám berilgen 
uzınlıqtaǵı kesindini sızǵısh penen baylanıslı bolǵan ámeliy 
tájiriybelerdi qáliplestiriw boyınsha sistemalıq jumıs alıp barıladı. 
Oqıtıwshı hár dayım sonı este tutıw kerek, balalardıń turmıslıq 
tájiriybelerine barlıq waqıtta tiykarlanǵanda ǵana, sistemalı túrde 
bayıtılǵanda ǵana oqıw wazıypaları sheshiliwi múmkin, sol sebepli 
134

---

balalarda sóylew, yad hám oylawdıń rawajlanıwı haqqında 
ǵamqorlıq qılıw kerek. Balalardıń ulıwma rawajlanıwı ushın hár bir 
sabaqta, 
imkaniyatqa 
qarap, 
predmetler 
gruppasın, ayırım 
predmetlerdi baqlaw, olardıń klassifikaсiyası, balalar yadınıń 
shınıǵıw menen baylanıslı bolǵan jumıs ótkeriliwi kerek. Bunda 
balalarǵa eslep qalıwdı ańsatlastırıwshı usıllardı úyretiw áhmiyetli 
bolıp esaplanadı. Máselen, qosıw kestesin úyreniwde birdey sanlardı 
qosıw (4+4, 5+5 hám t.b.), nátiyjelerdi eslep qalıw 4+5, 5+6 hám 
basqa qosıw jaǵdayların eslep qalıwǵa járdem beredi.
Sol waqıttıń ózinde programmanıń kóplegen máselelerin 
ózlestiriw balanıń ol yamasa bul ámeldi ańlı orınlawdı talap qıladı. 
Máselen, bir gruppadaǵı predmetlerdi balalar dáslep bir tártipte, 
keyin basqa tártipte sanap, sanaq nátiyjesi sanawdıń qanday tártipte 
orınlanıwına baylanıslı emes eken degen juwmaqqa keledi. Sonday-
aq, ámeliy baqlawlar nátiyjesinde balalar predmettiń tártip nomeri 
barlıq waqıtta sanawdıń qanday tártipte orınlanıwına baylanıslı 
ekenine isenim payda etedi hám t.b. 
Kóplegen baqlawlar nátiyjesinde esaplawlardı ańsatlastırıwǵa 
járdem beretuǵın materialdan oqıtıwshı oqıwshılardıń kúshleri 
jetetuǵın ulıwmalastırıwlar qılıwda paydalanıwı kerek. Máselen, 
balalar 4+5, 5+4 kórinisindegi mısallar jupların baqlap hám 
salıstırıp, qosındı sanlardıń qosılıw tártibine baylanıslı emes degen 
juwmaq shıǵaradı hám qosındınıń bul qásiyetinen kishi sanǵa úlken 
sandı qosıw jaǵdaylarında paydalanadı (2+7, 1+9 hám t.b.)
Altı jaslı balalar menen islewshi oqıtıwshı hár dayım óz aldında 
turǵan ulıwma tárbiyalıq maqsetlerdi umıtpawı kerek. Balalardıń 
biliw qábiletlerin (birinshi náwbette olardıń oylaw hám sóylewin) 
rawajlandırıw áhmiyetli másele bolıp, balalar menen orınlanatuǵın 
oqıw hám tárbiya jumıslarınıń mazmunıda, metodlarıda bul 
máselege boysındırılǵan bolsa ǵana nátiyjeli sheshiledi. Matematika 
shınıǵıwları ushın bunday tapsırmalardı tańlaw úlken áhmiyetke iye. 
Bul shınıǵıwlar balalardan ózbetinshe baqlawlar ótkeriwdi, qaralıp 
atırǵan hádiyselerdi, predmetlerdi, óz háreketlerin hám sol sıyaqlı 
salıstırıw, xarakterlewdi talap qıladı. Balalardıń sóylewi oqıtıwshınıń 
sorawlarına juwap beriwden ǵana ibarat bolmastan, onda kerekli sóz 
hám ańlatpalardı óz ishine alǵan gúrrińdi durıs súwretlewi kerek 
bolıp esaplanadı (máselen, predmetlerdiń qásiyetlerin úyreniwde, 
135

---

olardıń reńlerin parıq qılıwǵa úyretiwde, reńniń atın, dógerek-
átiraptaǵı predmetlerdiń reńlerin aytıwdan tısqarı oqıwshılarǵa ózleri 
biletuǵın miyweler hám palız eginleri haqqında aytıp beriwdi, bunda 
olardıń reńlerin aytıwdı usınıs qılıw múmkin hám t.b.). Matematika 
sabaqlarında beriletuǵın tapsırma hám shınıǵıwlardıń mazmunında 
balalarǵa tanıs kitap, ertek hám multfilmlerdiń qaharmanları 
qatnassa maqsetke muwapıq boladı. Pútin shınıǵıwdı ana tili hám 
basqa predmetler shınıǵıwlarında alınǵan bilimler, uqıplılıqlardı 
esapqa alǵan hám olarǵa tiykarlanǵan halda alıp barıw kerek. 
Áhmiyetli tárbiyalıq máselelerden biri balalarda kollektivte 
jasaw hám oqıw ushın zárúr elementler bilimler, uqıplılıqlar hám 
kónlikpelerdi qáliplestiriwden ibarat. Bul jaǵınan hár qıylı 
shólkemlestiriletuǵın oqıw hám oyın iskerlikleri arqalı tájiriybe 
úlken áhmiyetke iye. 
Solay etip, bilimlendiriw, tárbiya hám rawajlandırıw wazıypaları 
bir pútin kompleks tárizde orınlanadı. Bunda hár qıylı bilimlendiriw 
metodlarınan hám sabaqta jumıs shólkemlestiriwdiń sáykes 
formalarınan paydalanıw úlken áhmiyetke iye.