Matematika oqíTÍw metodikasí

Baqlaw sorawları: 
1.
Házirgi 
zaman 
oqıtıw texnologiyası áhmiyeti hám 
sabaqlarınıń mazmunı, mánisi. 
2.
Sabaq túrleri. 
3.
Úlgili sabaq rejelerin dúziw, oqıw kesteler analizi. 
 
 
82

---

11-§.
 
BASLAWÍSH KLASTA MATEMATIKA OQÍTÍWDÍŃ 
SABAQTAN TÍS FORMALARÍ
1.Ózbetinshe jumıs sabaqları. 
Sabaqta aldınǵı ámelge asırılǵan barlıq jumıslar oqıtıwshınıń 
ózbetinshe jańa bayan etilgen nızam-qaǵıydaları tiykarında mısal-
másele sheshiwge qaratılıwı kerek. Oqıwshılar menen taza temaǵa 
tiyisli ózbetinshe jumıs orınlaw oqıtıwshıǵa taza temanı oqıwshılar 
qanday ózlestirgenligi, oqıwshılar biliminde qanday kemshilikler bar 
ekenligi haqqında maǵlıwmat beredi. Bul waqıtta oqıwshılar 
ózleriniń bilimlerin bekkemleydi, ayırım uqıplılıqlar payda etiledi, 
úy wazıypasın orınlawǵa tayarlaydı, taza temanı ózlestiriw menen 
baylanıslı bolǵan qıyınshılıqlardı jeńedi. Ózbetinshe jumıs tekseriw 
hám ulıwmalastırıwshı juwmaqtı tákirarlaw menen tamamlanadı. 
Úyge tapsırma. Úy tapsırmasınıń mazmunın bir tárepten sabaqta 
úyrenilgen taza materialdı bekkemlewge qaratılǵan bolsa, ekinshi 
tárepten keyingi sabaqqa tayarlawǵa qaratılıwı kerek. 
Mısal sıpatında. 
1-klass oqıwshıların taza material menen tanıstırıw sabaǵın 
qaraymız. 
Sabaqtıń maqseti; 4 ti qosıw hám alıw. 
Sabaqtıń maqseti. Birlikler gruppası menen 4 ti alıw hám qosıw 
ámelleri menen birinshi ret tanıstırıw, uqıplılıq hám kónlikpelerdi 
bekkemlew. 
Kórgizbeli qural: didaktikalıq materiallar, esaplaw shópleri, 
kvadratshalar. 
Sabaq rejesi: 
1)
Úy tapsırmasın tekseriw hám oqıwshılardı taza materialdı 
ózlestiriwge tayarlaw, birliklerge bólip qosıw hám alıwdı tákirarlaw; 
2)
Temanı járiyalaw hám sabaqtıń maqseti; 
3)
Taza temanı bayan etiw: oqıwshılar menen predmetler 
kópligi ústinde 4 ti qosıw hám alıwǵa qaratılǵan mısal hám 
máselelerdi oqıtıwshı basshılıǵında sheshiw. Oqıwshılardı qanday 
etip 4 ti qosıw múmkin hám qanday etip 4 ti alıw múmkin degen 
ulıwmalastırıwshı juwmaqqa alıp keliw; 
4)
Taza materialdı bekkemlew: shıǵarılǵan juwmaqlardı 
ózlerinshe mısal hám máseleler sheshiwge qollanıw. 
83

---

Oqıwshılardıń ózlerine mısal hám máseleler dúzdiriw. 
5)
Úyge tapsırma beriw; 
6)
Sabaqtı juwmaqlaw. 
2. Hár qıylı shınıǵıwlardı qollanıw járdeminde jańa bilim, 
uqıplılıq hám kónlikpelerdi bekkemlew sabaǵı. 
Joqarıda aytqanımızday, hár bir sabaqta oqıwshılar alǵa qarap 
umtıladı, biraq sabaqlar arasında sondayı da bar, bunday sabaqtıń 
tiykarǵı bólimi aldınnan alǵan bilimlerin bekkemlewge qaratılǵan 
boladı. 
Sabaqlar 
sistemasında bekkemlew sabaqtıń hár qıylı 
basqıshlarında hám hár qıylı dárejelerinde ótkeriledi. Eger sabaqtıń 
aldına kónlikpe islep shıǵarıw hám birinshi uqıplılıqlardı payda 
etiwdey didaktikalıq maqset qoyılǵan bolsa, onıń nátiyjesinde 
avtomatlastırılǵan uqıplılıqlar islep shıǵıladı. 
Bul bolsa sabaqtıń strukturasında, mazmunında hám onıń 
ústinde islew metodlarında sáwleleniwi kerek. Bekkemlew hám 
alınǵan bilim, kónlikpe hám uqıplılıqtı payda etiw ushın sabaqtıń 
strukturası hár qıylı bolıwı múmkin. Bunday sabaqtıń strukturasına 
tómendegiler kiredi: úy tapsırmasın tekseriw, temanı hám sabaqtıń 
maqsetin járiyalaw, awızeki esaplaw, ańlatpalardıń mánislerin 
esaplaw hám máseleler sheshiw shınıǵıwları nátiyjesin ózbetinshe 
tekseriw hám materialdı ózbetinshe ulıwmalastırıw, oqıwshılardıń 
ózleri ózlerinshe ańlatpalar hám máseleler dúziw, ólshew hám 
grafikalıq jumısların orınlaw hám t.b. 
Bunday sabaqqa 3-klastan mısal keltiremiz. 
Sabaqtıń teması. 1000 sanı ishinde jazba alıw. 
Sabaqtıń maqseti. Jazba alıw ámellerin bekkemlew. 
Sabaqtıń rejesi: 
1)úy tapsırmasın; oqıwshılar klass taxtasında jazılǵan úy 
tapsırmasınıń juwabı menen dápterde islengen juwabın salıstıradı. 
Shıǵarılǵan oqıwshılar máseleni sheshiw jolların aytıp beredi; 
2) awızeki esaplaw; 
3) oqıtıwshınıń tuwrıdan-tuwrı basshılıǵında 960-156, 741-237 
hám basqa mısallardı jazba sheshedi; 
4) alıwǵa baylanıslı mısallar hám máselelerdi oqıwshılar 
ózbetinshe sheshedi;
5) ózbetinshe jumıslardı tekseriw; 
84

---

6) úyge tapsırma beriw; 
7) sabaqtı juwmaqlaw
3. Ótilgen materialdı tákirarlaw sabaǵı 
Baslawısh klaslarda matematikadan hár qanday sabaqta qanday 
da bir dárejede ótilgen materiallar tákirarlanadı hám bekkemlenedi. 
Tákirarlaw tapsırması tek ǵana bilim, kónlikpe hám uqıplılıqlardı 
bekkemlew menen ǵana shegaralanbay, bul bilim, kónlikpe hám 
uqıplılıqlardı toltırıw, tereńlestiriw hám sistemalastırıwdı da óz 
ishine alıwı kerek. 
Tákirarlaw oqıtıwdıń hár qıylı basqıshlarında alıp barıladı: oqıw 
jılı basındaǵı tákirarlaw sabaǵı, kúndelik tákirarlaw sabaǵı hám 
juwmaqlawshı tákirarlaw sabaqların bir-birinen parıq qılıw kerek. 
Barlıq klaslarda shama menen birinshi eki hápte dawamında 
oqıwshılar alǵan bilim, kónlikpe hám uqıplılıqlardı tiklew 
maqsetinde tákirarlaw ótkeriledi. 
Tema boyınsha ulıwmalastırıwshı hám juwmaqlawshı tákirarlaw 
sabaqları 
oqıwshılar 
alǵan 
bilimlerin 
bekkemlew 
hám 
sistemalastırıw maqsetin ámelge asıradı. Ulıwmalastırıwshı hám 
sistemalastırıwshı tákirarlaw sabaqtıń strukturasına hár qıylı 
shınıǵıwlar, soraw-juwaplar, sáwbetler kiredi, olar bilimlerdi 
sistemaǵa salıw hám ulıwmalastırıw maqsetin ámelge asıradı. 
Ulıwmalastırıwshı hám sistemalastırıwshı tákirarlaw sabaǵınıń 
strukturası tómendegishe bolıwı múmkin: 
1.Úy tapsırmasın tekseriw. 
2.Taxtada jazılǵan tákirarlaw rejesi menen oqıwshılardı 
tanıstırıw. 
3.Ótilgen materialdı awızeki esaplaw járdeminde tákirarlaw. 
4. Hár qıylı tapsırmalardı orınlaw járdeminde tákirarlaw: mısal 
hám máselelerdi sheshiw, aldın sheshilgen mısal hám máselelerdi 
qaraw hám aldınǵı hám keyingi mısal hám máselelerdi sheshiw 
usılların salıstırıw, sabaqlıqtan tekst oqıw, ólshew, grafik hám 
sxemalar sızıw, qaǵıyda hám juwmaqlardı qayta eske alıw hám 
olarǵa tiyisli mısal hám máseleler dúziw hám t. b. Sabaqta 
tákirarlanǵan tema materialı boyınsha ulıwmalastırıw beriledi. 
5. Úyge tapsırma beriw. 
4. Keyingi jumıslardaǵı qátelerdiń aldın alıw maqsetinde bilim, 
kónlikpe hám uqıplılıqlardı tekseriw sabaǵı. 
85

---

Oqıwshılardıń bilim, uqıplılıq hám kónlikpelerdi tekseriw ushın 
ayrıqsha sabaq baǵıshlanadı. Bunday sabaqqa tema hám bólimdi 
tamamlaǵannan keyin ótkeriletuǵın jazba baqlaw jumısı sabaǵı mısal 
boladı, birdey strukturaǵa jaqın struktura menen alıp barıladı. 
Mısalı, 1) sabaqtıń maqsetin aytıw baqlaw jumısınıń mazmunı 
menen tanıstırıw, onı orınlaw tártibi haqqında qısqasha túsinik 
beriw; 
2)
Baqlaw jumısın oqıwshılardıń hár biri ózbetinshe orınlawı; 
3)
Oqıwshılar jumısın jıynaw. 
Oqıtıwshı sabaq tamam bolıwına 3-5 minut qalǵanda 
oqıwshılarǵa jumıstı tamamlaw zárúrligin eskertedi, yaǵnıy olar 
hámme jazıwlardı barlıq jumıstı tekseriwdi erkin orınlap úlgersin. 
Berilgen anıq waqıtta barlıq oqıwshılar jumıstı tapsırıwı kerek. 
Oqıwshılar jumısın tekserip bolǵannan keyin, ekinshi kún 
oqıtıwshı baqlaw jumısınıń analizin ótkeredi, ol jumıstıń nátiyjesi 
haqqında sóylep beredi, jaqsı jumıslardı ajıratadı, qopal qátelerdi 
aytıp ótedi. 
Joqarıda kórip shıqqan matematika sabaǵınıń túrlerinde sabaqtıń 
mazmunına baylanıslı bolǵan bazı bir ózgeshelikler kelip shıǵadı. 
Yaǵnıy matematika sabaǵı oqıwshılardıń ámeliy jumıslarına da 
qaratılıwı múmkin: ólshewge baylanıslı, geometriyalıq figura sızıw, 
predmetlerdi 
toltırıw, 
oqıtıwshı 
tárepinen 
kórsetpeler 
(instrukturalaw) kiritiw, oqıwshılardı zvenolar boyınsha analiz etiw, 
orınlanǵan jumıslardı oqıtıwshı qabıl etiw hám basqa jumıslardı 
ámelge asırıwı múmkin. 
Bunday dástúrdiń ózgesheligi sonnan ibarat, bul jerde oqıwshılar 
tek ǵana sabaqlıq hám dápter ústinde islew menen shuǵıllanbay, 
ólshew, sızıw hám basqa qurallar menen islewge úyrenedi. 
Bunday ámeliy jumısqa baylanıslı bolǵan sabaqlar tómendegi 
bólimlerdi óz ishine alıwı múmkin: 
– ólshew waqtında qollanatuǵın úskene hám qurallardı kórsetiw, 
onıń dúzilisin qısqasha bayan etiw; 
– onı qollaw qaǵıydasın aytıp beriw; 
– kesindi, awırlıq hám basqalardı ólshew usılların oylawı 
nátiyjesinde oqıwshılarǵa ayırıqsha ólshetiw; 
– laboratoriya háreketindegi ózbetinshe jumıslar, bul jumıstı 
tekseriw hám óz-ózin tekseriw, juwmaqlaw. 
86

---

Ámeliy jumıs sabaqlarında tiyisli jumıstı hár bir oqıwshı 
orınlawdı baqlap barıw kerek. Ayırım waqıtları jumıstı orınlawda 
oqıwshılar toparlarǵa bólinedi. Bunday jaǵdayda zvenonıń aldına 
tapsırmanı qoyıw kerek, jumısta barlıq oqıwshılar aktiv qatnassın. 
5.Oqıwshılardıń individual hám gruppalıq jumısları. 
Gruppalıq shınıǵıwlar pútin gruppa bilimindegi kemshilikler 
birdey bolǵanda ǵana ótkeriledi. 
1.
Individual 
jumıslardı 
shólkemlestiriwden 
maqset 
oqıwshılardıń ózlestirilgen bilimlerindegi kemshiliklerdi saplastırıw 
ushın gúres, oqıwshılardıń ózlestirmegenliginiń sebepleriniń aldın 
alıw hám onı saplastırıwdan ibarat. Gruppalıq shınıǵıwları pútin 
klass oqıwshıları bilimindegi kemshilikler birdey bolǵan da ǵana 
ótkeriledi. Ayırım waqıtları bunday shınıǵıwlar individual hárekette 
bolıwı múmkin. Bunday shınıǵıwlarda tabısqa erisiw ushın ol 
yamasa bul oqıwshınıń ózlestirmewshilik sebeplerin anıq biliw, olar 
jol qoyatuǵın qátelerdi anıq esapqa alıw kerek 
Klastan tıs jumıslar oqıwshılardıń matematikalıq bilimlerin 
tereńlestiriw hám keńeytiw, quramalı mısal hám máselelerdi 
sheshiw menen shuǵıllanıw, matematikanıń turmıs penen baylanıslı 
bolǵan táreplerin ashatuǵın hám dástúrge kirmegen ayırım sorawlar 
menen tanıstırıwdı maqset etip aladı. 
Mektepte klastan tıs jumıslardıń tómendegi túrleri ushırasadı: 
Matematikalıq dógerekler, olimpiadalar, qızıqlı matematikalıq 
kesheler, matematikalıq ekskursiyalar. Sonday-aq, matematikalıq 
gazetanı shıǵarıw, matematikalıq viktorina hám múyeshlerdi 
shólkemlestiriw de kiredi. Matematikadan klastan tıs jumıslar 
degende oqıwshılar ushın sabaqtan tıs waqıtta qılınǵan dástúr menen 
baylanıslı bolǵan material tiykarında ıqtıyarlıq prinсipine 
tiykarlanǵan shınıǵıwlar túsiniledi. 
Klastan tıs jumıslar arqalı tómendegiler ámelge asırıladı: 
bilimlerdi hám ámeliy kónlikpelerdi tereńlestiriw; oqıwshılardıń 
logikalıq oylawın, tapqırlıqların, matematikalıq ziyrekligin 
rawajlandırıw, matematikaǵa qızıǵıwshılıǵın arttırıw, matematikaǵa 
qábiletli hám intalı balalardı tabıw, talapshańlıqqa, shıdamlılıqqa 
tárbiyalaw, miynetke muhabbat, ózbetinshe islew, umtılıwshanlıq 
hám insanıylıq pazıyletlerin tárbiyalaw. 
87

---

Klastan tıs jumıslar sabaqlarǵa qaraǵanda bazıda parıq etiwshi 
ózgesheliklerge iye: 
1.Óz mazmunı boyınsha matematika dástúrine tiyisli emes. 
Biraq beriletuǵın bilimler oqıwshılardıń kúshine sáykes bolıwı 
kerek. 
2.Klastan tıs jumıslar imkanı barınsha barlıq oqıwshılardı 
tartıwı, yaǵnıy qızıqtırıwı kerek. Tómen ózlestiriwshi oqıwshılar da 
qızıǵıwshılıq járdeminde aktiv oqıwshılarǵa aylanıwı múmkin. 
3. Klastan tıs jumıslar ıqtıyarıylıq prinсiplerge tiykarlanıp 
qurıladı. Biraq qızıǵıwshılıqtı támiyinlew kerek. Bul shınıǵıwlarǵa 
baha qoyılmaydı, biraq aktiv qatnasqan oqıwshılar xoshametlenedi. 
4. Shınıǵıw mazmunı hám kórinislerine qarap, 10-12 minuttan 1 
saatqa shekem mólsherlengen bolıwı múmkin. 
5. Klastan tıs jumıslardıń mazmunı hám kórinisleriniń hár 
túrliligi. 
Klastan tıs jumıslarǵa: qızıqlı tekstli máseleler, ótkir zeyinlilikke 
tiyisli 
máseleler, 
házil 
máseleler, 
berilgen 
maǵlıwmatları 
jetispeytuǵın yamasa berilgen maǵlıwmatları artıqsha máseleler, 
logikalıq máseleler, qızıqlı matematikalıq waqıyalar, arifmetikalıq 
rebuslar, oyınlar, fokuslar, basqatırmalar hám basqalar kiredi.
Mektep 
ámeliyatında 
házir 
tómendegiler 
ushırasadı: 
matematikalıq 10 minutlıqlar, saatlıqlar, matematika kesheleri, 
matematika dógerekleri, viktorinalar, konkurslar, olimpiadalar. 
Klastan tıs jumıslardı shólkemlestiriw hám ótkeriw metodikası 
tómendegilerge tiykarlanıwı kerek:
1. Sabaqta oqıwshılar alǵan bilim, uqıplılıq hám kónlikpelerin 
esapqa alǵan halda ótkeriledi. 
2. Klastan tıs jumıslar oqıwshılardıń qálewi, qızıǵıwshılıǵı, 
dóretiwshiligi prinсiplerine tiykarlanıwı hám olardıń individual 
pikirlerin qanıqtırıw maqsetinde shólkemlestiriledi.
3. Klastan tıs jumıslardı ótkeriw formaları parıq qılıp, qızıǵarlı 
tárepi kúshli boladı. Bunıń ushın zárúriy shárt, ótkeriletuǵın jumıstıń 
rejelestiriliwi hám sistemalılıǵınıń quramalılıǵında bolıp esaplanadı. 
Tómende klastan tıs shınıǵıwlar ótkeriw rejesine baylanıslı 
kesheler rejesin keltiremiz.